- Le te bisedojme për HISTORIKUN e Fterrës sonë.-

- Në kafen ku mblidhet gati përditë komuniteti fteriot në Tiranë, shpesh është biseduar për ngjarje të historisë së fshatit. Por, pas artikullit të Muzafer Korkutit, botuar në numurin e kaluar të gazetës "Fterra jonë", gjithnjë e më shumë po bisedohet për të rishkruar historikun e Fterrës. Mendimet dukey se janë të larmishme, por, besoj se të gjithë janë që historiku duhet rishkruar, plotësuar e saktësuar. Në këtë numër të gazetës po botojmë intervistën me prof. Jakup Maton -.

Pyetje: Tashmë që kemi hyrë në mijëvjeçarin e ri, a nuk është e nevojshme ta rishikojmë Historikun e fshatit tonë, Fterrës ?

- E kemi biseduar disa herë këtë çështje dhe janë shprehur argumenta të shumta se Historiku i fshatit duhet rishkruar.  Në numrin e kluar të gazetës "Fterra jonë" Muzaferi i paraqiti mirë arsyet pse duhet ribërë ky historik.

Së pari ka kaluar një kohë mjaft e gjatë, mbi tridhjetë vjet, që nga koha kur u shkrua.

 Së dyti, ai historik, me vlera të rëndësishme, gjithsesi u shkrua  nën trysninë e kërkesave ideologjike dhe metodologjike të kohës. Në kushtet e sotme të ndryshimeve demokratike, ka mundësi të vlerësohen më saktë dhe objektivizëm disa ngjarje, figura ose të dhëna.

 Së treti, gjatë kohës janë nxjerrë në dritë të dhëna interesante, që i kemi vënë re në shkrimet e botuara në gazetën "Fterra jonë."

Dhe së fundi, një grup intelektualsh bashkëfshatarë kanë fituar një përvojë të mirë, që japin garanci të bëjmë një Historik që të përfaqësojë vërtet vlerat materiale, kulturore e shpirtërore të fshatit .Këtu duhet përmendur edhe diçka tjetër, që disa bashkëfshatarë kanë shkruar ose po shkruajnë edhe pjesë të veçanta të jetës së fshatit, si jeta e dëshmorëve, ushtarakëve, arsimtarëve etj.

Pyetje: Çfarë duhet të jepet në këtë historic, dhe cilat mund të jenë, sipas jush, momentet kulmore që mund të pasqyrohen?

- Pyetja më duket interesante. Ka shumë çështje që duhen diskutuar më parë. Nuk mendoj se problem paraqesin vetëm momentet kulmore. Gabimi më i madh që mund të bëjmë është të shkruajmë një Historik të thatë, me data e ngjarje, sipas disa modeleve të njohura të botimeve historike. Historia e fshatit mendoj se duhet shkruar disi ndryshe. Të gjendet mënyra që të jepet jeta  e gjallë, por me vërtetësi. Për këtë arsye do zënë vend edhe ngjarje domethënëse, por që mund të mos përbëjnë "ngjarje historike". Ato që i vlerësojmë  si vlera të çmuara të fshatit janë njëmendësuar me vështirësi, me ndeshje mendimesh, me pengesa. E rëndësishme ka qenë që në fund ka zotëruar zgjidhja më e mënçur, më progresive.

Në historik mund të jepet se rrugën e arsimit e nisëm dhe e vijuam me vështirësi të mëdha, se anën e Luftës Antifashiste Nacional Çlirimtare fshatarët e morën, pas një punë këmbëngulëse të disa idealistëve dhe njerëzve të mençur, se virtytet morale që karakterizojnë bashkëfshatarët, u rrënjosën nga kërkesat rigoroze të të parëve tanë të  burrave të mençur, e shumë të tjera. E kështu me radhë.Pra, jo vetëm të thuhet ç'u bë, por edhe si u bë me vështirësi dhe kush  dha ndihmesë të veçantë.

Edhe diçka tjetër: të flasim për njerëzit e shkolluar, por të mos harrojmë edhe ata barinj të sakrificës, që mbajtën me bulmet bashkëfshatarët, edhe atë që u shqua si bletërritës, apo ata që u përpoq për xhadenë me një pasion të veçantë. Historikun e përbëjnë të gjithë, prandaj  t'u jepet vendi njerëzve të prodhimit, dhe atyre që kanë mbajtur e po mbajnë fshatin gjallë sot.

             Mendoj që fshati është shumë më i lashtë se dokumenti i vitit 1431. Këtë e provojnë emrat karakteristikë shqiptarë të kulturs kristiane, si  Llesh, Gjon, Hil, Nik, Gjozenik ( për mua një bashkim: Gjon, Zef, Nik). Po ashtu toponomastika sllave provon se fshati ka qenë i banuar  heret në mesjetë. Pra, disa çështje do të ndriçohen në mënyrë të tërthortë. Për rreth Fterrës ka patur edhe fshatra të tjerë, sqë i përmend studiuesi Kolë Luka; këta janë Koma, Bagadule etj.

Pyetje: Do të ndjekim kronologjinë në historik, apo gjykoni se mund të përdoret edhe ndonjë formë tjetër, si bie fjala një tematikë problemesh?

- Deri sa bëjmë fjalë për historik, do ndjekim kronologjinë. Por në çdo periudhë do të bëhet fjalë edhe për çështjet e tjera. Kështu, kur flitet për vitet tridhjet, do bëhet fjalë për arsimin, mësuesit e kohës, ata që mësonin në qytete të tjera, madje diçka edhe për nxënësit. Për valët e përgatitjes së mësuesve, inxhinjerëve, mjekëve të flitet sipas momenteve. Kështu gjendet rasti që për figura të  rëndësishme të flitet edhe diçka për ndihmesën e tyre në shkallë kombëtare. Po kështu  të përfshihen edhe "valët" e lëvizjeve së popullatës drejt qyteteve dhe drejt botës, që të kohës së Turqisë, duke i dhënë edhe me emrat e familjeve, që të ngelen në historik. Në punë e sipër mund të lindë nevoja që për një çështje të përfshihet një nyjë e veçantë, që shtjellon një  problematikë të caktuar.

Pyetje: Sa kohë  mund të duhej për ta përfunduar dhe kush mund të merret me këtë detyrë?

- E rëndësishme është të bëjmë një historik  të mirë, me të dhëna e fakte të sakta, por edhe të shkruar bukur, që të lexohet me ëndje jo vetëm nga fterjotët, por nga kushdo që mund ta marrë. Prandaj, e quaj të nevojshme që më parë t'u bëhet thirrje bashkëfshatarëve të dërgojnë kujtimet e tyre. Natyrisht që do të ketë një redaksi, por mendoj se materialin duhet ta parashtrojë njeri, i cili të shfrytëzojë historikun e mëparshëm, pjesë me vlerë të botuara në gazetën Fterra jonë. Por redaksia mund të porosisë  të shkruhen pjesë të tjera,  për të cilat ndjehen zbrazëti. Historinë e shkruajnë historianët, apo intelektualë që kanë përvojë e penë. Dëshmitarët e ngjarjeve dhe të kohëve të japin kujtimet. Mund  të shkruhet edhe duke punuar shumë njerëz, secili për një pjesë. Por, përsëri do të punojë një redaksi dhe  veçanërisht një kryeredaktor mbi to.  Puna  për historikun e mëparshëm dhe për gazetën Fterra jonë ka treguar edhe cilët i kanë aftësitë më të spikatura për një detyrë të tillë.  Mjafton që të ketë predispozicionin dhe, sidomos kohën e nevojshme për një angazhim të tillë të rëndësishëm.

Pyetje: Ju jeni professor dhe njohës i mirë i Fterrës. Cili do të ishte ndihmesa juaj  për hartimin e këtij historiku?

- Mendoj se mund të shkruaj pjesë të veçanta për traditat folklorike të fshatit, për shkrimtarët, ose artistët e Fterrës, që nuk janë pak, apo dhe ndonjë pjesë tjetër që do më kërkohej nga hartuesit. Mendoj se zakonet, qofshin të dasmës dhe të mortit, doket, çështje të etnografisë  etj., mirë do të ishte,  të zënë një vend të duhur.

 Duke përfunduar, theksoj, edhe një here, rëndësinë e të shkruarit bukur të një historiku të këndshëm. Por, së pari, le ta nisim këtë punë me vlerë. Na vaftë mbarë!

                                                                      Intervistoi: Guro  ZENELI

Nr. 33 prill 2003