MË ËSHTË ZHVILLUAR TJETËR NDJENJË PËR ATË FSHAT

            Më 3 dhjetor 2002, në Romë, shkrimtarit e publicistit Fatos Lubonja, iu dha çmimi Alberto Moravia për veprimtarinë e tij si intelektual militant në mbështetje të të drejtave humane dhe për krijimtarinë letrare. Në veçanti për librin-dëshmi  Në vitin e shtatëmbëdhjetë, ditar i vitit të fundit të burgut, botuar në Itali në vitin 1994.

            Fatosi, në një nga fletët e këtij libri përshkruan mbresat, përjetimet e tij nga njohja me Fterrën, më 1971, fshat i nënës së tij, Liri Lubonja (Fterra). Edhe fotografia në vazhdim të shkrimit, në faqen 7, është e asaj kohe

27 Nëntor

            Mora letër nga baba dhe mama. Më emocionoi ajo e mamës e cila fillon kështu: Mbrëmë isha në ëndër me ty. Ti ishte 12-14 vjeç e ne ecnim nëpër zabel në kërkim të diçkaje. Nuk di të të them se çfarë ishte, porse pamjen tënde e kam të pastër, të qartë; ndaloje dhe këpusje lule nëpër shkurret që hasnimNë drekë, kur u ktheva në shtëpi, baba më kishte vënë në komodinë një kartelë. Atë lulen e bardhë që këpusje ti e gjeta në të: Drita Ftera. Një e papritur emocionuese. Për herë të parë pash shkrimin e kësaj mbese për të cilën ndiej një dashuri të veçantë siç është edhe ndjenja që ruaj për këtë vajzë që mban emrin e motrës sime të vetme të cilën, veçanërisht këta 17 vjet të vuajtjeve të internimit, e kam më shumë se gjithnjë. Ndoshta sepse motra, thonë që nuk të braktis kurrë   

            Pastaj vazhdon të shkruaj gjatë për Dritën, vajzën e dajës sim në Amerikë, të cilën se kam parë kurrë sepse ka ikur nga Shqipëria qysh më 1944. Ka dëshirë ti shkruaj asaj një letër ku do të donte të shënonte edhe ca radhë prej meje. Mendova se çfarë mund ti shkruaj nga burgu shqiptar një njëzëtvjeçareje që ka lindur dhe jeton në SHBA.

            Shumë gjëra dua ti shpreh, - i them mamasë por sa mund ti interesojnë asaj ato? Drita, ashtu sikurse Dyloni (vëllai i saj) janë në një moshë kur njeriu shikon thuajse vetëm lart dhe vetëm përpara, kur rrallë dhe pa interes e kthen kokën prapa për të kqyrur rrënjët se nga ka dalë. Duhet të arrijë, ashtu si pema, njëfarë lartësie e pjekurie që pastaj ti varen degët e të shohë poshtë. Të paktën këtë e them nga eksperienca ime e asaj moshe e, më konkretisht, duke dashur të gjej një anallogji që mund ti interesojë Dritës, nga eksperienca e vizitës sime të vetme në 1971 në fshatin e gjyshit tonë të përbashkët Fterrë. Ky fshat ishte atëhere për mua po aq i huaj dhe po aq pa interes sa çmund të jetë tani Shqipëria për Dritën dhe Dylonin një botë që skishte asgjë të përbashkët me preokupimet e mia jetësore, intelektuale dhe shpirtërore. Një kuriozitet për hatër të prindit dhe aq. Me këtë sy e pashë dhe me këtë sy u ndava prej tij atë herë të vetme që e vizitova. Kurse me kalimin e kohës, për arsye të shpjegueshme dhe të pashpjegueshme që kanë të bëjnë me evoluimin e karakterit, moshën, interesat e mia, por ndoshta edhe me kushtet e veçanta të jetës sime, më është zhvilluar tjetër ndjenjë për atë fshat që mu duk atëhere aq i mjerëSikur ndiej pendim që nuk e gjezdisa atëhere pëllëmbë për pëllëmbë dhe që u tregova indiferent ndaj atyre njerëzve që poqëm aty. Madje, e kujtoj me një përmallim të veçantë atë filxhanin prej porcelani japonez, që ishte gjetur nën rrënojat e shtëpisë së stërgjyshit tonë të vetmen gjë që morëm për kujtim prej andej. Me atë filxhan me siguri ka pirë kafe edhe stërgjyshi im, i Dritës dhe i Dylonit. Tregojua historinë e filxhanit dhe thuaju se Fatosi shpreson se edhe atyre do tu ngjallet një ditë ndjenja që ka ai për Fterrën, se kjo ndjenjë do ti shtyjë të vijnë në Shqipëri dhe se kjo ditë të jetë në të gjallë të xhajës dhe hallës së tyre. Thuaju gjithashtu se Fatosi mendon për ta sepse ai jeton në një botë të populluar thuajse vetëm me kujtime dhe përfytyrime njerzish të afërm e të dashur, ndër të cilët doemos kanë zënë vënd edhe ata, fëmijët e dajës Fiqret, të cilin çprej rinisë e ka përfytyryar e menduar gjithherë me dashuri.

            Kisha dëshiri ti thoja gjithashtu edhe një kuriozitet që ka të bëjë me gjuhën dhe vendin e atit të tyre e që lidhet me Fterrën. Më befasoi mbiemri i tyre në SHBA i shskruar me një r të vetme. Më tingëlloi si i shbartur nga ai ekspresivitet i vrazhdë dhe tragjik  që i jep fonema rr, fonemë kjo aq karakteristike për shqipen bash për forcën e ekspresivitetit që u jep shumë fjalëve me përmbajtje të vrazhdë dhe tragjike.