|
PAK PĖR GALISHTIN E FTERRĖS
Galishti , i shtrirė nė malin e Fterrės, 700 m. mbi nivelin e detit, njė grykė e rrethuar me male tė lartė, rrėzė malit tė Lucės, qė qėndron mbi tė gjithė krahinėn, Delvinė-Sarandė.
Nė kėtė vend, nė Galishtin e Sipėrm, nė Gjozenikė e te Sheshi i Xhanit, nė Qafėn e Hejazės, nė Gurrė e nė Hundėn e Drėrit kanė banuar pėr vitė me radhė e, ndofta, deri nė kohė ta lashta fterjotėt qė janė marrė kryesisht me blegtori.
. Nga Galishti nė mal tė Gjėmit, nė malin e Gargullit deri nė Borsh, duket qartė edhe sot rruga kėmbėsore me kalldrėm qė pėrdorej pėr transportimin e qymyrit tė drurit me anė tė karvaneve dhe qė dėrgohej nė vende tė ndryshme me rrugė detare dhe nga skaloma (porti detar) i Borshit.
Disa shėnja arkeologjike, tė gjetura nė zonėn e Qutecės, ( qytezė), me njė burim pranė, tregojnė se kjo zonė ka qėnė e banuar. Madje, pranė haurit tė Mehmet Zhupės, tek Qafa e Qutecės, eshtė gjetur dhe njė qyp, qė thone se kishte dhe monedha tė kohės. Gjithashtu, nė majėn e Qutecės, ekzistojnė shėnjat e mureve rrethuese tė njė kalaje.
Para vitit 1920 fteriotėt nė Galisht kishin arat e tyre. Mehmet Zhupa, ka banuar nė Galisht qė nga viti 1923. Godo e Memo Zhupa, me kopenė e tyre jetonin kryesisht nė Hundė tė Drėrit. Nė Galisht kanė banuar Shaqo Gjoni, Fero Gjoni, Braho Shkurti, Haqif Shkurti, Vahit Malo, Uzeir Shkruti, Mustafa e Mersin Mehmeti, e tjerė. Ne Galisht, jo pak fterjotė kishin tokat e tyre, siē ishin bie fjala fisi: Mero, Mita, Gėdaj, Xhamaj, Shkurtaj, Bezhanaj e tjerė. Gurra, qė shtrihet nė kėmbėt e malit Lėpjetė, ėshtė vazhdim i grykės sė Galishtit, ku ėshtė e njohur Gurra me ujin e bollshėm. Kėtu kanė banuar fisi Zhupaj, fisi Mehmetaj dhe fisi Dhulaj. Fterjotėt qė banonin kėtu kryesisht merreshin me blegtori. Pazarin e bėnin nė Delvinė ditėn e shtunė, ku tregtonin prodhime bujqėsore e blegtorale.
Me inisiativėn e Shuquri Sadikut, fterjotėt, qė jetonin nė Galisht, ne vitin 1958, kur Fterra ishte bėrė kooparativė bujqėsore, u shpėrngulėn pėr nė Fterrė, duke vajtur nė Galisht vetėm pėr tė punuar nė bujqėsi apo nė blegtori.
Galishti u bė edhe bazė e luftės
Familjet fterjote nė Galisht e pėrkrahėn qė nė fillim lėvizjen kundėr pushtuesit fashist. Njė punė tė madhe sqaruese e propaganduese pėr kėtė lėvizje bėnė fterjotėt e shquar: Hiqmet Dusha, Safet Memi, Mehmet e Bilal Dusha, Lazo Kofina, Shaban Mita, Dilaver Shkurti, Ismet Elezi, Shyqri Sadikaj, Pasho Zhupa e tė tjerė. Nė vjeshtėn e vitit 1943 te banesa e Zhupe nė Galisht u grumbulluan shokėt, qė do merrnin pjesė nė njė nga aksionet luftarake tė ēetės Hajredin Tremishti, siē ishin Lutfi Dusha, Pasho e Nejazi Zhupa e tė tjerė. Kjo qe arsyeja qė dhe familjet qė banonin nė Galisht u bėnė bazė pėr strehimin dhe furnizimin me ushqime tė formacioneve partizane, sidomos tė Brigatės sė 6 tė, Brigatės sė 8-tė e Brigadės sė12-tė e tė tjera.
Nė dhjetor 1943, te banesa e Zhupe nė Galisht, u strehuan, pėr disa ditė, dhe dy oficerė anglezė me radiotransmetuese, qė lidheshin me qendrėn angleze 133 nė Kajro, dhe qė bashkėpunonin me repartet partizane tė Zonės sė Parė Operative Vlorė-Gjirokastėr me qendėr nė Kuē, sidomos pėr hedhjen e ndihmave angleze pėr partizanėt.
Kur ballistėt zbuluan se Galishti ishte bėrė bazė pėr partizanėt, nė operacionin e dimrit, pasi kontrolluan, plaēkitėn dhe rrėmbyen disa krerė bagėti, duke dashur tė shuanin ēerdhet e partizanėve, dogjėn dhe kasollen e Mehmet Zhupės, duke dėbuar me forcėn e armėve familjet qė banonin nė Galisht. Familja jone shkoi nė Badherr te stanet e Godo Zhupės. Kėtu, nė Badhėr, u ndodhėm nė zonėn e luftimit midis gjermano-ballistėve dhe forcave partizane
Dy detaje, pėr Sihatin, dhe nėnė Hazon
Nė Operacionin e Dimrit 1943-1944, intendenti i brigatės sė gjashtė, kishte fshehur nė vendin e quajtur Xhuvel nė Galisht njė ēantė, e cila pėrmbante: njė sasi dollarėsh, ēeqe e stėrlina angleze, dhe dokumenta tė tjera, njė dylbi e njė palė kėpucė alpine. Kjo ēantė u gjet nga Sihati ynė, qė e dorėzoi nė familjen tonė, te banesa nė Galisht. E hapėm dhe pamė. Ajo ishte pasuri e brigatės partizane. Vendosėm ta ruajmė. E fshehėm nė njė vend tė sigurtė, tek Rrėza e Radhoit.
Nė prill 1945, kur ishte ēliruar Shqipėria, vjen nga Gjirokastra Haxhi Kurti, ish-itendent i brigatės. Me pyetjen e parė qė ai bėri, ne i treguam se atė ēantė e kemi gjetur ne dhe e kemi tė paprekur. Ai nuk u mbajt nga gėzimi. Kur e pa se ishte e paprekur tha se nuk ma priste mėndja kurrė se mund ta gjeja kėtė ēantė. E dija qė fterjotėt janė tė ndershėm, por deri kėtu, nuk e mendoja
Gjatė gjithė vitit 1944 Galishti mbetet baze e strehimit dhe e furnizimit me ushqime i partizanėve. Nė opoeracionin e dimrit dhe tė qershorit dhe Galishti u bė pre e operacionit gjermano-ballist. I tėrė Galishti, nga mali i Gargullit, Rrėmulla, gryka e Galishtit, ishte me pozicione tė partizanėve kundėr gjermanėve. Pėrpara se tė vinin gjermanėt, partizanėt ishin furnizuar me ushqime Por erdhėn edhe gjermanėt. Vala e parė e tyre kaloi disi larg dhe nuk pati kohė tė merrej me fshatarėt, aty ku kėta ishin grumbulluar nė bagėtitė e tyre. Por nė darkė, pa u errur, nė Lėpushė zbriti njė patrullė gjermane, e cila mund tė vriste fare lehte gjithė fshatarėt, pavarėsisht se ishin edhe tė armatosur.
Por Hazo Dhulja, njė nga gratė mė trime dhe mė e zonja qė kishte Galishti, ndoshta edhe Fterra, u dolli pėrpara gjermanėve, duke pasur nė dorė disa napa me djathė tė njomė. Kėta e morėn djathin, morėn me vete edhe dy vetė, Hamza Mehmetin dhe Haxhi Shkurtin, deri nė Krua tė Mollės. Ne menduam se kėta nuk do tė ktheheshin mė. Por, siē u kuptua veprimi i Hazos bėri qė ti lėshonin. Tė dy, Hamzai dhe Haxhiu, u kthyen nė stanet e tyre.
Binjo ZHUPA
|
