NJOHURI TĖ PĖRGJITHĖSHME PĖR FTERRĖN
New Page 1
Fterra
shtrihet nė jug-jug-perėndim tė Kurveleshit. Gjatėsia maksimale e territorit tė
saj ėshtė rreth 11 km. me orientim Veriperėndim-Juglindje dhe gjerėsia maksimale
4.4 km., me gjerėsi mesatare rreth 3.6 km. Sipėrfaqja e pėrgjithshme e
territorit tė fshatit Fterrė ėshtė rreth 37 km2 .
Territori i Fterrės, sipas morfologjisė,
shtrihet nė dy lugina: ajo e Fterrės nė perėndim dhe ajo e
Galishtit
nė lindje. Territori ėshtė malor dhe mė pak kodrinor. Kuota mė e lartė ėshtė
maja e Lėpjetės nė lindje 1596 m. mbi nivelin e detit dhe mė e ulėt nė jug-perėndim
nė bashkimin e pėrroit tė Langadhės me lumin e Fterrės 130 m. mbi nivelin e
detit. Fshati ndodhet rreth kuotave 350 deri 400 m. mbi nivelin e detit.
Pėrgjatė luginės sė Fterrės kalon rruga
automobilistike
Borsh-
Fterrė
-Kuē
me gjatėsi rreth 23 km. ( prej tė cilave 9.5 km. brenda territorit ). Nga qendra
e Fterrės dalin disa rrugė kėmbėsorėsh, si rruga Fterrė-Ēorraj, Fterrė-Qafa e
Rrėmullės-Gurrė dhe Galisht si dhe Fterrė-Lug nė drejtim tė Golėmit.
Dy luginat e pėrmendura mė sipėr ndahen nga
njėra-tjetra nga vargmali Lajthi-Gjothanas-Balash-Gargull me shtrirje veri-jug.
Nė tė dy luginat ka burime tė shumta uji, qė sipas rrjedhshmėrisė klasifikohen
nė burime dhe kroje. Mė kryesore janė burimi i Ixorit, i Ngurrėzės, i
Gjezhdanicės dhe ai i Langadhės (nė luginėn e Fterrės), i Gurrės nė luginėn
Gurrė-Galisht si dhe ai i Vidhezės ne Galisht. Ujėrat janė karstike dhe dalin nė
kontaktet e flishit tė paleogjenit si shtresė ekranizuese me gėlqerorėt. Tė
gjitha ujėrat dalin nė faqet lindore tė luginave. Sasia e ujėrave varion
mesatarisht nė vit nga disa litra nė sekondė deri nė rreth 600 litra /sek qė ka
burimi i Gjezhdanicės.
Sipėrfaqja prej 25 km2 . ėshtė e mbuluar
nga pemėtaria, pyjet dhe shkurret me gjelbėrim gjithėvjetor.
Klima ėshtė mesdhetare me njė ekuilibėr tė
lagėshtirės, freskisė dhe temperaturės. Nė vartėsi tė relievit dhe lartėsisė sė
tij mbi nivelin e detit, dallohen mikrozona klimatike, tė cilat ndikojnė nė
larminė e llojin e bimėsisė dhe tė gjallesave. Temperaturat nė dimėr janė 8o-9oC
dhe nė verė 20o- 30o C. Zotėrojnė rėrėt nga jugu me shpejtėsi mesatare 3-5 m/sek.,
nė mesditė haset puhia detare, ndėrsa gjatė natės vepron puhia tokėsore. Bien
mesatarisht mbi 1200 mm. reshje nė vit. Nė dimėr bien edhe reshje dėbore, tė
cilat nė zonėn e ulėt nuk qėndrojnė mė shumė se 1-2 ditė, ndėrsa nė kuota tė
larta qėndrojnė disa muaj dhe rrallė e kalojnė muajin prill. Pėr sqarime mė tė
plota, mė poshtė jepet harta e territorit tė fshatit Fterrė nė shkallėn 1: 40
000 e karakterit topografik-gjeografik e shoqėruar me listėn e elementeve
morfologjikė tė terrenit, si maja, qafa, brigje, shpate, burime, kroje, ara etj.
New Page 1
Harta e Fterrės
Tė dhėnat
kryesore:
1.
Shtrirja gjatėsore Veri Perėndim - Jugė Lindje
1.
Gjatėsia maksimale rreth 11 km
2.
Gjerėsia maksimale rreth 4,4 km
3.
Gjerėsia mesatare rreth 3,56 km
1.
Sipėrfaqja gjithsej 39,56 km2
2.
Kuota mė e ulėt mbi nivelin e detit ėshtė Pėrroi Langadhės 130 m.
3.
Kuota mė e lartė mbi nivelin e detit ėshtė Maja e Lėpjetės 1596 m.
4.
Burime nė kuotėn mė tė lartė me nivelin e detit janė Ngurrėza 400m dhe Ixori 385
m. Nė luginėn e Galishtit ėshtė Kroi i Hundės sė Drerit 1230 m.
5.
Gjatėsia e rrugės automobilistike (brenda kufirit tė fshatit) ėshtė 9,5 km
Toponimet
Burimet dhe krojet
Burimi i Ixorit, Burimi i Ngurrėzės, Burimi i Ujit tė Pak, Burimi i Gjezhdanicės,
Burimi i Konde, Burimi i Lone, Burimi i Langadhės, Burimi i Lugut te Thellė,
Burimi i Dedecit, Burimi i Gurrės, Burimi i Hejazit, Kroi i Ēetės, Kroi i
Ēerricės, Kroi i Mertilagjes, Kroi i Gjishtires, Kroi i Mustos, Kroi i Bedrinit,
Kroi i Gėrthit, Kroi i Dardhave, Kroi i Moqilave, Kroi i Moēalit te Avdiut, Kroi
i Moēalit te Ēokės, Kroi i Shelqit, Kroi i Gėrbenit, Kroi i Hauzeve, Kroi i
Poriut, Kroi i Kretės, Kroi i Qytezės, Kroi i Vidhezės, Kroi i Xhame, Kroi i
Grykės sė Lale, Kroi i Sheshit te Madh, Kroi i Rrėzė se Shkallės, Kroi i Mere,
Kroi i Gėde, Kroi i Ēike, Kroi i Asllane, Kroi i Hundės se Drėrit, Kroi Qafės se
Rrėmullės, Kroi i Krėnėrit (Lugu), Kroi i Pėrroit tė Zi, Kroi i Brodanit
Qafat
Qafa e Shethanasit, Qafa e Hamuriqes, Qafa e Qishės, Qafa e Pirgut, Qafa e
Pjetre, Qafa e Veize, Qafa e Fonicės, Qafa e Kopecit, Qafa e Gjokaēes, Qafa e
Martezės, Qafa e Rrėmullės, Qafa e Gargullit, Qafa e Arqisė, Qafa e Lėpjetės,
Qafa e Hejazit, Qafa e Drėrit, Qafa e Peshtanilit, Qafa e Zhuphasanes, Qafa e
Kumarovės, Qafa e Mehmete, Qafa e Lleshe, Qafa e Arrės
Majat - Dhe kuota mbi nivelin e detit ml
Maja e Bėrdės- 439, Maja e Lekes- 415, Maja e Varrit- 350, Maja e Gragullit-
1215, Maja e Martezės- 1161, Maja e Balashit- 1275, Maja e Gjokaēes- 1255, Maja
e Lajthisė- 1418, Maja e Fonicės- 1428, Maja e Lazre- 1162, Maja e Gjothanasės-
1341, Maja e Gjeshnikoshit- 1478, Maja e Peshtanlit- 771, Maja e Lėpjetės- 1596,
Maja e Thomalleshit- 1353
Arat
Arat e Fonicės, Arat e Zhulit, Arat e Kopecir, Arat e Gjokaēes, Arat e Martezės,
Arat e Rrėmullės, Arat e Qafės Arrės, Arat e Sheshit Cfitit, Arat e Hejazit,
Arat e Murrizes, Arat e Hanisė, Arat e Lukshtave, Arat e Rrahut, Arat e Gurrės,
Arat e Sheshit Xhanit, Arat Gropat e Golemit, Arat e Gjozenikut, Arat e
Kanacelezės, Arat e Alikos, Arat e Sheshit Madh, Arat e Vidhezės, Arat e
Quteces, Arat e Arqisė, Arat me Avlli, Arat e Kretės, Arat e Kushtbabės, Arat e
Lugut Fterrės, Arat e Qerimit, Arat e Langadhės, Arat e Gjovizhdes, Arat e
Bėrdės, Arat e Dardhave, Arat e Vreshtave, Arat e Gomarezės, Arat e Sheshezės,
Arat e Mortovicės, Arat e Gjolige, Arat e Gjoplakės, Arat e Gjolagje, Arat e
Gjilazrit, Arat e Gjinalisė, Arat e Gjipogave, Arat e Gjezhdanicės, Arat e
Gjishtires, Arat e Kumarovės, Arat e Ngurrėzės, Arat e Dėllėnjės, Arat e
Argėlifdhezės, Arat e Lalucės, Arat e Konjilleshit, Arat e Lumrave, Arat e Lugut
tė Thellė, Arat e Ēerricės, Arat e Korjepes, Arat e Skomoranjet, Arat e Xhingės,
Arat e Kikės, Arat e Janjerit, Arat e Hupit
Hundat
Hunda e Zabelit, Hunda e Miut, Hunda e Lalucės, Hunda e Gurrės, Hunda e
Gjozenikut, Hunda e Madhe, Hunda e haske, Hunda e Drėrit
Harcat
Harca e Poge, Harca e Hupit, Harca e Purriut, Harca e Ushakthit
Brigjet
Bregu i Korjepes, Bregu i Pogės, Bregu i Plepes, Bregu i Lleshe, Bregu i Mesėm,
Bregu i Madh, Bregu i Gjilazrit
Shpelat
Shpella e Kazhanit, Shpella e Buēke, Shpella e soroit, Shpella e Guvave, Shpella
e gjolekės, Shpella e Zane
Lumenjtė e pėrrenjtė
Lumi i Fterrės, Lumi i Gjezhdanicės, Lumi i Dukhilės, Pėrroi i Langadhės, Pėrroi
i Lugut, Pėrroi i Xhingės, Pėrroi i Lugut Thellė, Pėrroi i Gjoplakės, Pėrroi i
Gomarėzės, Pėrroi i Brodanit, Pėrroi i Gurrės, Pėrroi i Lėpushės, Pėroi i
Rrėmullės, Pėrroi i Progrit, Pėrroi i Kancelzės, Pėrroi i Kanės, Pėrroi i
Hasibesė, Pėrroi i Kopilit, Pėrroi i Zi
Gurėt e lėmenjtė
Guri i Dardhės, Guri i Ēokės, Guri i Cjapit, Guri i Gjiknovės, Guri i Shqipes,
Gurėt e Lon, Gurėt e Rarė, Gurėt e Hatos, Lėmi i Leke, Lėmi i Tėrhoit, Lėmi i
Lugut, Lėmi i Ri, Lėmi i Hatos, Lėmi i Avrece
Tė ndryshme
Dėrrasa e Lugutk, Dėrrasa e Mullirit, Shtegu i Mėnkshit, Shtegu i Dhimės, Shegu
i Ponxhes, Buza e Poriut, Buza e Kurprit, Shkėmbi i Kuq, Shkėmbi i Hamzos,
Shkėmbi i Leke, Gropa e Bufit, Honi i Zane, Honi i Janjerit, Honi i Hupit
New Page 1
Pasuritė e nėntokės
Ujėrat nėntokėsorė
Nė territorin
e Fterrės dalin 42 burime uji , tė grupuara nė burime uji me prurje mė tė mėdha
dhe me prurje tė vogla. Burimet kryesore janė Ixori me prurje 40 l/sek, Ngurreza
me 250 l/sek, Gjezhdanica me rreth 600 l/sek. Nė luginėn e Galishtit janė burimi
i Gurrės dhe ai i Vidhezės me prurje tė vogla. Karakteristike e kėtyre ujėrave
ėshtė prurje e tyre gjithėvjetore me ndryshime tė vogla.
Cilėsia e
ujėrave ėshtė e mirė .Fortėsia rreth 8 gradė; temperatura e ujit lėviz nga
burimi nė burim nga 9o -12o C.
Minerali i
fosforiteve, del nė horizontin e kretakut tė sipėrm. Pėr kėtė janė kryer punime
kėrkimi nga Ndėrmarrja Gjeologjike e Gjirokastrės nė vitet 1976-1985, nga tė
cilat janė pėrcaktuar sasia dhe cilėsia e mineralit.
Studime tė
plota tė horizontit fosfatik ka kryer Prof. Afat Serjani dhe shumė studiues tė
tjerė, duke filluar qė nga vitet 1970 e deri nė vitin 1985. Nga punimet dhe
studimet ka rezultuar qė pėrmbajtja e P2 O5 luhatet nga 5% - 15% dhe trashėsia
lėviz nga 0.25 m. deri 0.7 m. pėr shtresėn mė tė pasur.
Minerali i
dolomitit , lidhet me depozitimet e triasikut tė sipėrm me njė pėrmbajtje tė
lartė qė lėviz nga 18-21.8% MgO. Dolomiti dallohet me vėshtirėsi nga gėlqerorėt.
Nė Fterrė del nė rrugėn automobilistike pranė burimit tė Ngurrėzės nė formėn e
njė gėlqerori tė shkrifėt si dhe nė qafėn e Qishės e tė Hamuriqes. Pėr kėtė
mineral studime mė tė plota ka kryer Prof. Serjani tė paraqitur nė temėn “Rreth
pėrbėrjes kimike tė shkėmbinjve nė brezat antiklinale te Kurveleshit, tė Ēikės”.(
Bot. shk.gjeol. N2, 1986).
Shistet
bituminoze vanadium mbajtėse, qė dalin nė kontaktin midis dolomiteve tė triasit
tė sipėrm dhe gėlqerorit masivė tė triasit tė poshtėm e tė mesėm. Kėto shiste
(petėza tė qymyr gurit qė mund tė digjen) dalin nė Vranare, nė Hallamėma, nė
Boke, nė Borshin e vjetėr, nė Dėrrasėn e Lugut (gropat e Qerimit). Pėrmbajtja e
vanadiumit ėshtė relativisht e lartė, por duke qenė se rezervat gjeologjike janė
tė pakta (tė paktėn pėr thellėsinė e studiuar), tani pėr tani mbeten pa vlera
praktike. 5. Nė kuptimin gjeologjikė edhe praktik shkėmbinjtė gėlqerorė janė
pasuri, por meqenėse janė shumė tė pėrhapur, vlera e tyre nuk ndihet.
New Page 1
HISTORIA
Nė fillim
lugina e Fterrės, me kodrat e faqet e maleve qė e rrethojnė, ka qenė shfrytėzuar
si kullotė e zonė e pasur nė gjueti. Vizitorėt e parė qė vinin herė pas here,
kishin populluar bregdetin e detit Jon shumė herėt. Ata vinin nga kalaja e
Badhrės (midis Borshit e Piqerasit), nga kalaja e Sopotit, nga kalaja e
Qeparoit, kala qė, siē dėshmojnė tė dhėnat arkeologjike, kanė qenė banuar qysh
nė kohėn e bronzit (rreth 3000 vjet mė parė).
Pėr
lashtėsinė e fshatit na vijnė nė ndihmė tė dhėnat gjuhėsore, emrat e vendeve,
shumica e tė cilave janė emra tė mirėfillte shqip. Qafa e Qishės, lidhet me
ekzistencėn e njė lagjeje nė Qafė tė Qishės. Atje ka mure shtėpish qė i takojnė
shekullit IX-X tė erės sonė. Njė grup tjetėr emrash si Ixuar - lxor (burim),
Bėrda-kodėr e vogėl, varre-tog me gurė tė vegjėl etj., lidhen me ardhjen e njė
popullsie me origjinė sllave, ose pėr tė qenė mė tė saktė, me pėrfshirjen e
fshatit tonė nėn pushtimin administrativ tė shtetit Bullgar. Tė tjera emra
vendesh shpjegohen me ndikimin e gjuhės turke e greke, si derven, foti, hon,
perivol e shumė tė tjera. Edhe toponimet Galile, Kikė, apo emrat e njerėzve
Avrec-Jevrej, Rahile etj., janė me prejardhje ēifute dhe pa mėdyshje duhet tė
lidhen me vendosjen e ndonjė familjeje ēifute nė shekullin XVII.
Dokumenti i
parė i shkruar pėr ekzistencėn e fshatit ėshtė Defteri Osman i vitit 1431, i
cili na bėn tė njohur se Efteran-Ifteran-Fterra, bėnte pjesė nė nahijen e
Sopotit, kazaja e Gjirokastrės, dhe kishte nė atė kohė 12 hane, familje me
kryefamiljar, si dhe familje tė tjera qė paguanin taksa mė tė vogla.
Nė defterin e
vitit 1583, d.m.th. pas 150 vitesh, del pėrsėri emri i fshatit Ifteran me 24
zjarre (shtėpi) dhe mė pas, sipas njė burimi tjetėr, me 45 zjarre (shtėpi). Nė
shekujt qė vijojnė (shek.16 deri nė shek.19) nuk kemi dokumente tė shkruara, por
historinė e fshatit do ta gjejmė nė ngjarje historike tė Labėrisė e mė gjerė, ku
merr pjesė aktive nė luftėrat pėr liri e pavarėsi. Nė kryengritjen e vitit
1833-34 kundėr zbatimit tė Reformave tė Tanzimatit, fteriotėt kane qene
pjesėmarrės me arme ne dore. Nė ballė tė kryengritjeve labe ishte Tafil Buzi,
Zenel Gjoleka, kurse Lazo Kofina (i parė) ishte komandant i ēetės sė Fterrės dhe
kėshilltar i Zenel Gjolekės.
Gjurmė tė
pashlyera nė historinė e fshatit kanė lėnė ngjarjet e viteve 1913-1916. Pa u
konsoliduar shteti i porsaformuar mė 28 nėntor 1912 nė Vlorė, filloi lufta
Ballkanike, e cila preku drejtpėrdrejtė edhe Fterrėn.
Nė maj 1913
ushtarė grekė erdhėn nė Fterrė e bene dhe masakra. Kjo i detyroi banorėt tė
mėrgonin ku tė mundnin, shumica shkuan nė Lumin e Vlorės dhe dimri i vitit
1913-1914 ka qenė njė nga periudhat mė tė vėshtira. Nė pranverėn e 1914-tė
burrat e fshatit, tė organizuar nė ēeta, sė bashku me ēetat e tjera arritėn tė
pėrzėnė ushtarėt grekė dhe u rikthyen nė fshat. Rindėrtuan shtėpitė e djegura.
Nė vjeshtė tė vitit 1916, fshati ishte ripėrtėrirė dhe arriti tė hapė shkollėn
fillore nė gjuhėn shqipe, me mėsues Selim Gjonikė.
Pas katėr
vitesh zhvillohet Lufta e Vlorės (1920). Ēeta e fshatit, me mbi 40 luftėtarė,
nėn komandėn e Xhafer Shehut, u rreshtua nė luftė kundėr forcave italiane dhe sė
bashku me gjithė luftėtarėt e tjerė tė Labėrisė, arritėn tė ēlirojnė Vlorėn.
Mė 1924,
fteriotėt mbėshtesin Qeverinė e Nolit. Demokratė si Tasin Elezi, Ismail Bezhani
me shokė, pėr pėrkrahjen qė i dhanė qeverisė sė re, internohen me vone nė Krujė
dhe Gjirokastėr.
Gjatė viteve
1925-1939 me vendosjen e Republikės e mė pas tė Mbretėrisė, nė jetėn e fshatit u
bėnė mė pėrcaktuese kushtet gjeografike. Ekonomia e pėrzier karakterizonte ēdo
familje - blegtori, bujqėsi, frutikulturė. Po asnjė prej tyre nuk arrinte tė
siguronte bukėn e vitit. Pati familje qė zgjeruan tokėn bujqėsore lart ne male e
kullota, duke mbjellė nė Fushė tė Zhulit, nė Galisht, Rrėmullė e Fonicė, por
rendimenti ishte shumė i ulėt. Hera herės nuk arrinin tė merrnin as farėn.
Kishte dhe pak familje qė u shquan si blegtorė (Zhupajt, Gjonajt, Dhulajt) duke
krijuar kope tė mėdha me dhen. Kriza e viteve 1933-36, preku edhe fshatin
Fterrė. Nė kėto kushte shumė burra tė fshatit mėrguan nė qytet duke bėrė punė
krahu, por edhe pėr tė gjetur nėpunėsi, si mėsues, xhandar dhe hoxhė. Disa tė
rinj ndoqėn studimet e mesme nė Normalen e Elbasanit, nė Gjimnazin e
Gjirokastrės e tė Tiranės, etj. dhe formuan brezin e parė tė intelektualėve me
arsim tė mesėm.
Nė fillim tė
luftės Italo-Greke, Fterra, si grykė e Kurveleshit, u bė front lufte. Ushtria
greke e vendosur nė Fterrė bombardohej nga artileria e aviacioni italian. Nė
fillim ushtria greke e mė pas ushtria italiane dėmtuan rėndė ekonominė e
fshatit. Pasojat e Luftės sė Dytė Botėrore u ndien qė nė fillimet e saj.
Gradualisht
filloi dhe rezistenca ndaj pushtuesve. Njė moment me rėndėsi shėnon mbledhja e
popullit qė u bė tek Kroi i Bedrinit. U formua ēeta vullnetare dhe kėshilli
nacionalēlirimtar prej 5 vetash me kryetar Himet Ēallon. Nė gusht ēeta mori
pjesė nė ēlirimin e Kuēit dhe tė Kurveleshit, qe mbeti zonė e lirė. Mė 27 janar
1943 ēeta e fshatit ju bashkua ēetės “Hajredin Tremishti” nė sulmin qė iu bė
fashistėve italianė nė postbllokun e Borshit, ku ra dėshmor Fuat Mato.
Me pasoja tė
rėnda ishte operacioni i dimrit i vitit 1943-44 dhe ai i qershorit 1944. Gjatė
Luftės Nacionalēlirimtare gjithė fshati mbėshteti fuqimisht luftėn dhe u
rreshtua i tėri nė anėn e fitimtarėve. Atė e dėshmojnė veprimtaria aktive e
ēetave territoriale, ku rol tė veēantė luajti rinia komuniste e fshatit dhe
pjesėmarrja e dhjetėra partizanėve nė luftėn pėr ēlirimin e vendit. Nė kėtė
luftė heroike dhanė jetėn dėshmorėt Hiqmet Dusha, Turhan e Fuat Mato, Azem Ēeli,
Osman Memi e Shaqo Mita.
Vlen te
veēojmė se :Nė shkurt 1943 Fterra dėrgon pėrfaqėsues nė mbledhjen qė u bė nė Kuē
e nė Progonat pėr pajtimin e gjaqeve; mė 1946, u ngrit komisioni pėr rindėrtimin
e fshatit; mė 25 nėntor 1955 u inaugurua hidrocentrali i fshatit; mė 10 mars
1956 u krijua kooperativa bujqėsore; mė 16 tetor 1961 u krijua kooperativa e
bashkuar Borsh-Fterrė-Ēorraj.
Kushtet
gjeografike dhe etnografike te Kurveleshit kanė bėrė qė organizimi administrativ
i fshatit tė ndryshojė disa herė. Nė vitet 30 qendra e prefekturės ishte
Gjirokastra dhe nėnprefektura ne Gusmar. Kjo strukturė organizative u trashėgua
edhe nė vitet e para pas ēlirimit. Mė 1949, me krijimin e qarkut tė Vlorės,
Fterra dhe fshatrat e Kurveleshit tė Poshtėm kaluan nė vartėsi tė Vlorės. Nė
fillim tė viteve ‘60, pėrsėri ndryshon struktura administrative, Fterra dhe
Ēorraj kaluan nė administrim tė rrethit tė Sarandės.
Vitet 90-te
janė vitet e ndryshimeve tė mėdha sociale e demografike. Si pasojė njė numėr jo
i vogėl banoresh morėn rrugėn e emigracionit. Sot shumė punojnė e jetojnė nė
Greqi e Itali, kurse tė tjerė nė Gjermani, Austri, Amerikė e Kanada.
Shpallja e
Pavarėsisė mė 28 Nėntor 1912 gėzoi dhe Fterrėn e fteriotėt. Pėr kėtė ėshtė
kuptimplote festa qė bėnė burrat e Fterrės dhe disa gra, duke u mbledhur sė
bashku nė qendėr te fshatit, pranė ish-xhamisė, te Ulliri, vetėm njė javė mė
vonė, mė 4 dhjetor 1912. Pėr kėtė flasin dhe vargjet e kėnduara:
Fteriotė seē u mblodhė,
Te Kadrėmi, te Ulliri,
Shpallėn bashkimin me Vlorė,
Flamuri, ditė gėzimi.
Lufta e Vlorės (
1920 )
Mori pjesė
dhe Ēeta e Fterrės e pėrbėrė nga 48 burra e djem fteriotė. Komandant ēete ishte
avokati, Xhafer Shehu. Fterra i kėndoi:
O Xhafer Shehu me nam,
Me mendje si evropian,
Kėrkon liri pėr vatan.
Lufta pėr vatan
Kėshtu
cilėsohet nė tė folmen e Fterrės, lufta nė vitet 1913-1914, kundėr andartėve
grekė, qė ishin njerėz tė paguar, tė cilėt pushtuan dhe bėnė masakra dhe nė
Fterrė, ku u shqua pėr luftė trimėresha Mene Zhupe dhe ku ranė si dėshmorė tė
lirisė 5 (pesė) burra fteriotė.
Ėshtė koha kur tėrė Kurveleshi vajtoi:
Gratė e Kurveleshit, shkojnė pėr nė Vlorė,
Qaj moj Shqipėri, ulėr moj e gjorė,
Me djepe ngarkuar, me foshnja nė dorė,
Qaj moj Shqipėri, ulėr moj e gjorė,…
Lufta
Antifashiste Nacionalēlirimtare
Fterra, Portė
e Kurveleshit, u bashkua masivisht me Frontin Nēl. Mori pjesė aktive nė luftėn
kundėr pushtuesve dhe e mbėshteti atė me tė gjitha mundėsitė reale tė tij.
Ēeta e
Fterrės u krijua mė 27 qershor 1942 me 25 vetė, e cila mė vonė pati 55 anėtarė.
Ndėrsa, nė formacionet partizane morėn pjesė 45 fteriotė, kryesisht, nė
Brigadat: e parė, e gjashtė, e tetė, e dymbėdhjetė, e nėntėmbėdhjetė, e tjera.
Familjet fteriote , edhe nė Galisht e kudo qė ishin me bagėti nė malet e Fterrės
dhe tė Borshit, u bėnė baza tė rėndėsishme tė luftės partizane. Fterra ka 6
(gjashtė) dėshmorė tė Luftės Antifashiste Nēl., si dhe 4 viktima, midis tyre 1
grua. Gjatė kėsaj lufte nė Fterrė u dogjėn nga pushtuesit 40 shtėpi.
Meritė tė
veēantė pėr organizimin e Fterrės nė Frontin Nēl. ka mėsuesi dhe komisari Hiqmet
Dusha, qė u bė organizatori kryesor i tėrė veprimtarisė politike dhe luftarake
pėr Fterrėn dhe fteriotėt. Dhe nė vazhdim tė tij, Mehmet Dusha e Safet Memi.
Trivia
1. Fterra
mori pjesė me armė nė dorė nė kryengritjen e viteve 1833-34 kundėr zbatimit me
dhunė tė Reformave tė Tanzimatit. Lazo Kofina (i parė) ishte komandant i ēetės
sė Fterrės dhe kėshilltar i Zenel Gjolekės.
2. Nė
mbledhjen e fshatit, mė 27 qershor 1942 tek Kroi i Bedrinit, ku i deleguar ishte
Bedri Spahiu, u zgjodh Kėshilli Nacionalēlirimtar me 5 veta. Kryetar u zgjodh
Mehmet Ēallo. Gjatė luftės mė shumė kohė nė kėshill nė Fterrė kanė punuar Mehmet
Ēallo, Safet Memi, Shaban Mita, Lame Xhama, Sherif Dusha, Neim Zani, Bastri
Dauti, Halil Mato, Qazim Gjoni, Belul Brinja, Shefqet Shkurti, Kamber Brinja,
Zilfo Malo etj.
Po nė kėtė
mbledhje u formua ēeta vullnetare, midis tyre mund tė pėrmendim: Shuquri
Sadikaj, Dervish Shkurti, Adem Lona, Fuat Mato, Pasho Zhupa, Mustehak Ēallo,
Nuri Mita, Veip Mero, Zihni Mero, Malo Malaj, Razip Gjoni, Kamber Brinja etj.
Komandant i pare i cetes u zgjodh IIjaz Kofina dhe zėvendėskomandant Muhedin
Haderi. Pėrgjegjės politik u caktua Hiqmet Dusha dhe ndihmės Shaban Mita.
3. Ne vitet
1910 Nuredin Kofina me Shaqo e Neki Mitėn, Xhafer e Jashar Maton, Haxhi Gjonin,
nė luftime tė ashpra nė Delvinė, vranė komandantin e bandės greke dhe e
shpartalluan fare atė.
4. Nėė vitin
1913 Nuredin Kofina, Shaqo Mita, Xhafer e Jashar Mato, Veip Mero, Haxhi Gjoni e
Mato Dusha e ndoqėn armikun deri ne Janinė.
5. Nė vitet
1914 Greqia sulmoi Korēėn e Gjirokastrėn. Me ta u bashkuan dhe disa shqiptarė tė
Himarės, qė i ranė tė parėt Fterrės me qellim qe ta djegin e ta shfarosin krejt.
Nė kėto sulme ata vranė Adem e Muēo Gjonin, Zeno Gjonin, Habil Dhulin, Lame
Mehmetin, Muēo Maton, Mato Zhupėn. Populli emigroi Lumit tė Vlorės, ku ca nga tė
ftohtit, ca nga uria, ca nga sėmundjet, u gjymtuan rendė me njerėz e mall.
Vetėm dy vjet
me pas, kur u tėrhoq greku, u kthyen fteriotėt nė fshatin e tyre, ku ēdo gjė qe
shkrumbuar
6. Nė Luftėn
e Vlorės me 1920 Fterra mori pjese me ēetėn e saj me 48 burra nėn drejtimin e
komandantit Xhafer Shehu . Nė kėtė ēetė tė Fterrės bėnin pjesė: Xhafer Shehu,
Xhafer Mato, Jashar Mato, Adem Lona, Xhevdet Braho, Mustafa Mehmeti, Ismail
Bezhani, Tahsin Elezi, Asllan Brinja, Huso Zhupa, Esheref Mita, Nimet Mita,
Shaqo Mita, Neirn Zani, Ago Dusha, Mato Dusha, Kamber Brinja e tė tjerė. Dhe nė
ndihmė tė tyre Jahja Mato, Shefqet Shkurti, Dervish Shkurti, Ismail Haxhiu,
Zilfo Malo, Kadri Gjoni, Xhafo Brinja, Mustehak Ēallo, Xhemil Mehmeti, Avdul
Mita etj.
Politika
Celula e
partisė u krijua mė 17 korrik 1943 me katėr anėtarė, nė shtėpinė e Shaban Mitės.
Pėrgjegjės i celulės u zgjodh Mehmet Dusha. Hiqmet Dusha e Iljaz Kofina kishin
kaluar nė formacionet partizane, tė cilėt deri atėherė bėnin pjesė nė celulėn e
Kurveleshit tė Poshtėm.
Nė muajin
dhjetor 1943 pėrgjegjės politik u caktua Safet Memi, detyrė qė e mbajti deri nė
Ēlirim. Nė veprimtarinė e kėsaj celule, gjatė luftės, janė shquar: Hiqmet Dusha,
Iljaz Kofina, Shaban Mita, Mehmet Dusha, Eqrem Kofina, Bilal Dusha, Safet Memi,
Dilaver Shkurti.
Kėshilli
nacionalēlirimtarė
U formua mė
27 qershor 1942 te Kroi i Bedrinit. Kryetar u caktua Mehmet Ēallo, detyrė qė e
kreu, me pak ndėrprerje, deri nė Ēlirim. Kėshilli i Fterrės i kreu me korrektesė
detyrat e tij nė Fterrė dhe nė marrėdhėnie me fshatrat fqinje, si detyrat
luftarake dhe ato paqėsore brenda e jashtė fshatit. Luajti njė rol tė veēantė nė
ruajtjen dhe forcimin e unitetit tė Fterrės dhe tė fteriotėve, ashtu si dhe me
fshatrat fqinje.
Si kryetarė
kėshilli nė Fterrė, pėr njė kohė mė tė shkurtėr, kanė qenė edhe Bastri Dauti e
Belul Brinja.
|
Viti shkollor 1942-43 |
New Page 1
Njohuri per arsimin
Fterra ėshtė
fshat me tradita tė shquara arsimore. Fillesat e arsimit nė Fterrė datohen nė
shekuj. Shumė fteriotė tė mėrguar nė kurbet nė shekullin e 19-tė, kryesisht nė
Perandorinė Turke, u arsimuan nė shkolla tė mesme e tė larta tė kohės. Isa Hizmo
arriti deri nė detyrėn e dekanit tė Drejtėsisė nė Universitetin e Stambollit,
ndėrsa Ali Xhama, Omer Korkuti e tė tjerė, deri te Hivzi Bezhani, kanė kryer
shkolla tė ndryshme tė larta e tė mesme jashtė e brenda vendit, sidomos pėr fenė,
drejtėsinė e mėsimdhėnien. Mėsimi i gjuhės shqipe nė Fterrė ka filluar nė vitet
e fundit tė shekullit tė 19-tė. E sigurt ėshtė se Abetaren e parė shqipe e solli
nė Fterrė Isa Hizmoja nė vitin 1905, ndėrsa nė vitin 1910 Fetah Zani, i arsimuar
nė Janinė, krahas shkollės nė gjuhėn turke tė ēelur nė xhami, u mėsonte
bashkėfshatarėve edhe gjuhėn shqipe.
Megjithatė,
pėr shkak tė ngjarjeve tė rėnda tė Luftės sė Parė Botėrore, shkolla e parė nė
gjuhėn shqipe u ēel nė Fterrė nė tetor tė vitit 1916, me rreth 20 nxėnės.
Mėsuesi i parė qe Selim Gjonika, qė kishte mbaruar Medresenė e Janinės e kreu
dhe njė kurs tė veēantė pėr mėsues.
Shkolla nisi
tė forcohej. Mė 1922 filloi detyrėn e mėsuesit Neim Zani. Mė 1925 u ndėrtua
shkollė e re dhe mė 1926 nė tė u ulėn 39 nxėnės, midis tyre pėr herė tė parė dhe
16 vajza. Para Ēlirimit 20 fteriotė mbaruan shkollat e mesme tė vendit, midis
tyre 19 vazhduan ose mbaruan shkollėn Normale tė Elbasanit, qė ishte
“universiteti” i mėsuesisė pėr kohėn. Nga kjo shkollė dolėn dhe Mėsuesit e
Popullit, bij tė fshatit, Lame Xhama e Xhevdet Kofina.
Shkolla
vazhdoi me ndėrprerje edhe gjatė Luftės sė Dytė Botėrore, ku mėsuesi Hiqmet
Dusha, dėshmor i atdheut, krahas mėsimit, i edukonte nxėnėsit me ndjenja tė
zjarrta atdhedashurie.
Pas Ēlirimit
shkolla njohu rritje sasiore e cilėsore. Qė mė 1945 u ēelėn dhe kurset kundėr
analfabetizmit, ku mėsuan shkrim e njehsim shumė gra tė fshatit. Nė maj tė vitit
1956 ēelet kopshti i fėmijėve parashkollorė. Mė 1 mars 1961 Fterra dekorohet nga
Kuvendi Popullor pėr merita tė shquara nė arsim me motivacionin: “Fshat nga
gjiri i tė cilit kanė dalė me dhjetėra mėsues, qė kanė kontribuar nė zhvillimin
e arsimit nė krahina tė ndryshme tė vendit”. Mbas ndėrtimit tė shkollės sė re me
dy kate nė vitin 1968, nė vitin shkollor 1968-69 ēelet nė Fterrė klasa e pestė
dhe merr udhė arsimi 8-vjeēar. Hapen njėra pas tjetrės klasat e tetėvjeēares,
duke u rritur nga viti nė vit numri i nxėnėsve dhe i mėsuesve. Ky numėr ka
ardhur duke rėnė vitet e fundit, pėr shkak tė emigracionit.
Fteriotėt
kanė qenė dhe janė arsimdashės, kanė rrezatuar arsim e dituri nė tė gjitha
krahinat e vendit. Vetėm shkollėn pėr mėsuesi e kanė mbaruar deri nė vitin 2007
mbi 140 djem e vajza. Arsimin e lartė e kanė mbaruar mbi 300 fteriotė dhe tė
mesmin mbi 500. Nuk gjen asnjė degė tė shkencės e tė dijes ku fteriotėt tė mos
kenė dhenė ndihmesėn e tyre tė vyer. Prej tyre numėrohen 14 Profesorė e Doktorė
Shkencash, si dhe Mėsues tė Popullit e tė Merituar, pedagogė, shkrimtarė,
artistė, ushtarakė, inxhinierė e ekonomistė, mjekė, agronomė etj.
Dashuria pėr arsim e dituri pėrbėn njė nga tiparet mė dalluese tė fteriotit
New Page 1
DEMOGRAFIA
Fterra ėshtė
fshat i vjetėr. Banorėt e parė nė Fterrė, siē dėshmojnė tė dhėnat arkeologjike,
kanė qenė qysh nė kohėn e bronzit (rreth 3000 vjet mė parė).
Nė dokumentet
qė njihen deri sot, Fterra, pėrmendet nė Defterin Osman nė vitin 1431 si fshat i
nahijes sė Sopotit me 12 hane (familje tė mėdha e nė gjendje relativisht tė mirė
ekonomike). Nė fillimet e kėtij shekulli familjet e fshatit kanė varijuar nga 80
deri nė 100 familje. Nė dhjetor 1944 Fterra kishte gjithsej 134 familje, nga tė
cilat 116 banonin nė fshat, 10 banonin jashtė fshatit dhe 8 banonin jashtė
Shqipėrisė.
Nga nje
studim i bėrė, del se nė vitin 2004 fteriotėt kanė arritur nė rreth 500 familje
dhe mbi 2300 frymė, ndėrsa nė vitin 2007 llogariten rreth 540 familje me 2500
frymė. Nė kėto 50 vjetėt e fundit ka rritje tė theksuar natyrore, por ka edhe
lėvizje e largime, sidomos nga fshati nė qytet.
Ndėr shkaqet
kryesore tė largimit nga fshati, mund tė pėrmendim : a) fshati nuk ka kushte tė
favorshme pėr zhvillimin e ekonomisė, veēanėrisht tė bujqėsisė; b) fteriotėt,
duke njohur edhe kurbetin, kanė aspiruar gjithnjė pėr njė jetė mė tė mirė; c)
arsimimi ka qenė njė pėrparėsi e gjithė edukimit tė fteriotėve dhe mbas mbarimit
tė shkollave ata kanė punuar nė vende tė ndryshme brenda e jashtė Shqipėrisė; ē)
sedra, nė kuptimin e mirė tė fjalės, ka bėrė qė shumė bashkėfshatarė, duke
ndjekur shembullin e atyre qė jetonin mė mirė, tė ngulmojnė pėr tė ndjekur
rrugėn e tyre. Njė ndihmese tė veēantė pėr kėtė dhanė edhe bijtė e fshatit, qė
tėrhoqėn shumė bashkėfshatarė, nė kurbet nga fundi i shekullit tė kaluar e nė
fillim tė kėtij shekulli, si dhe nė qytete tė ndryshme tė Shqipėrisė nė vitet
pas ēlirimit.
Para ēlirimit
pėr fteriotėt kishte dy lloj "kurbeti", njėri larg Shqipėrisė, kryesisht nė
Turqi dhe pak nė Greqi, tjetri jashtė Fterrės, nė qytete tė ndryshme, me
nėpunėsi e punė tė tjera qė servirte koha. Tė tillė ishin rreth 30
kryefamiljarė, midis tė tyre edhe mjaft intelektualė, qė kanė luajtur njė rol tė
rėndėsishėm nė rritjen e nivelit tė arsimit, tė kulturės e te mėnyrės sė jetės.
Karakteristika e asaj periudhe ishte qė burrat shkonin ku tė gjenin punė dhe
familjet jetonin nė fshat. Pas ēlirimit, sidomos pas viteve '50, ata qe ishin nė
qytete filluan tė marrin edhe familjet. Shumė familje qė ikėn nga fshati ne
vitet '50 shkuan nė Kombinatin e Tekstilit nė Tiranė, ku jetojnė edhe sot.
Nė Fterrė nė
vitin 1945 jetonin 116 familje, 102 familje nė vitin 1960, 109 familje nė vitin
1980, 114 familje nė vitin 1990 dhe 50 familje nė vitin 2004.
Jashtė
Fterrės pėrqendrimet mė tė mėdha tė familjeve fteriote kane qenė e janė nė
Tiranė, ku banojnė rreth 40 pėrqind e tyre, nė Sarandė rreth 20 pėrqind, po dhe
nė Vlorė, Durrės , Shkodėr etj. Pas vitit 1960, kur Fterra kaloi
administrativisht nė rrethin e Sarandės, shkuan aty shumė familje. Nga 3-4
familje qė kishte nė fillim tė viteve ’50, arrtėn nė rreth 25 nė ’60-tėn e mė
2007 rreth 90. Nga familjet qė jetojnė sot nė Fterrė, vetėm 30 prej tyre janė
aktive, kurse tė tjerat janė tė moshuar.
Kurbeti ka
qenė plagė e vjetėr e Fterrės, si ai i hershmi, aq mė tepėr ai i riu. Njė numėr
jo i vogėl fteriotėsh kanė emigruar nė Turqi shumė herėt, (pėrqendruar mė tepėr
nė Stamboll e Izmir). Ka tė dhėna qė kurbeti ka filluar nga fundi i vitit 1700,
por ka shumė mundėsi tė jetė mė i hershėm. Disa bashkėfshatarė shkuan nė
shkollat turke dhe atje jetuan e punuan nė punėra tė ndryshme, deri edhe
personalitete te Universitetit Perandorak. Megjithėse nuk ka shifra tė sakta,
nga tė dhėnat e grumbulluara del se nė Turqi jetojnė mbi 50 familje me origjinė
nga Fterra. Pjesa me e madhe e tyre janė asimiluar , kanė ndėrruar mbiemrat dhe
nuk dinė gjuhėn shqipe. Ndėr fiset qė kanė pasur mė shumė nė kurbet nė atė kohė
janė Xhama, Hizmo, Mėrkuri, Korkuti, Zani e tė tjerė.
Mbas vitit
1991, mjaft familje fteriote si dhe shumė individė tė vacantė, emigruan jashtė
vendit, sidomos nė Greqi e Itali. Ka fteriotė me gjithė familjet e tyre qė kanė
shkuar e jetojnė pėrgjithmonė edhe nė Amerikė, Kanada, Gjermani, Austri, etj.
Gjithė familjet fteriote qė janė nė emigracion sot, janė mbi 100 me rreth 500
frymė. Nga kėto mė shumė se gjysmat janė nė Greqi. Nė Amerikė dhe Kanada pas
vitit 1991 jetojnė mbi 80 fteriotė.
Familja
fteriote karakterizohet nga familja e re nė moshė e nė pėrmbajtje. Sot janė tė
rralla rastet me dy kurorė brenda nė njė familje. Kėshtu ka qenė tradita edhe mė
parė: rriteshin fėmijėt dhe krijonin familjet e tyre. Nė vitin 2004 rreth 70
pėrqind e familjeve janė me 4-5 frymė, vetėm 7 familje janė me mbi 7 frymė,
kurse familjet me njė frymė pėrbejnė mė pak se 2 pėrqind tė tė gjitha familjeve
fteriote.
Fterra ka
gjithsej 38 fise (mbiemra familjesh): Abazi, Avreci, Bezhani, Braho, Brinja,
Ēallo, Ēeli, Dauti, Dhuli, Dusha, Elezi, Gėdo, Gjoni, Haderi, Hadushi, Haxhiu,
Hizmo, Kofina, Korkuti, Kurupi, Lona, Maēi, Malo, Mato, Mehmeti, Memi, Mėrkuri,
Mero, Mita, Ruko, Sadikaj, Shehu, Shkurti, Xhaferi, Xhama, Zani, Zeneli, Zhupa.
Mė shumė
familje ka nga fiset Shkurti, Brinja, Gjoni, Mehmeti, Bezhani e pastaj me radhė
Hizmo, Dauti, Mita, etj. Sot ne Fterrė nuk banon asnjė familje me mbiemrat
Bezhani, Braho, Ēallo, Ēeli, Dusha, Elezi, Gėdo, Haderi, Korkuti, Mato, Memi,
Mėrkuri, Mita, Ruko, Sadikaj, Shehu, Xhama dhe Zeneli. Disa nga familjet
fteriote, pėr shkak se nuk kanė lėnė trashėgimtarė meshkuj, gradualisht janė
fikur. Kėshtu mund tė pėrmendim Kondi, Ēipa, Gjonika, Trako, Seferi, Goxhi, Coci,
Luēi, etj.
Martesat
fteriotėt i kanė bėrė kryesisht brenda fshatit, por njė numėr jo i vogėl
martesash janė bėrė edhe me dy fqinjėt mė tė afėrt: Kuēin dhe Borshin. Por
krushqi janė bėrė edhe me Ēorrajin, Kalasėn, Golėmin deri edhe nė Sasaj e ne
fshatra tė tjera.
New Page 1
EKONOMIA
Banorėt e Fterrės
janė marrė kryesisht me bujqėsi dhe blegtori.
Nė fshat
mbizotėrojnė drurėt frutorė. Ndėr drurėt frutorė, mjaft tė rėndėsishėm janė
ulliri, arra, fiku, portokalli, limoni, mandarina, hardhia etj.
Rreth fshatit
janė tė shumta pyjet dhe shkurret me gjelbėrim gjithėvjetor, qė mbulojnė pjesėn
mė tė madhe tė territorit tė Fterrės prej 25 km2. Ato mbrojnė tokėn nga
gėrryerjet dhe ruajnė ekuilibrin natyror. Pyjet dhe shkurret pėrfaqėsohen nga
hilqja, pėrralli, lisi, mretja, frashri, shqemėza dhe nė kuota mė tė ulėta
mareja, shqopa, cmartja, rigoni, sherebeli, ēaji etj.
Bujqėsia
Si veprimtari mbi
tokėn, bujqėsia ėshtė dega kryesore e prodhimit, qė siguron tė ardhurat kryesore
pėr familjet nė Fterrė.
Kėtu sundon njė
ekonomi e pėrzier, kryesisht natyrore, pėr tė plotėsuar nevojat e veta, duke
pasur mė pak karakter tė ekonomisė sė tregut tė lirė.
Nė terrenin e
saj, me kodra e lugina tė veshura me gjelbėrim tė pėrhershėm, me burime tė
shumta ujore, me diversitet ekologjik e klimė tė butė mesdhetare, ėshtė
favorizuar bashkėrendimi i zhvillimit bujqėsor e blegtoral, ku kultivohet njė
mozaik bimėsh. Kushtet e terrenit kanė detyruar tarracimin me brezare tė krejt
sipėrfaqes sė punuar, kryesisht me parmendė ose plug, tė tėrhequra nga penda e
qeve.
Kulturat
bujqėsore mė tė pėrhapura janė drufrutorėt e perimet, dhe mė pak drithėrat e
bukės. Ndėr drufrutorėt mė i ēmuari ėshtė ulliri mesdhetar shekullor, frytet e
tė cilit pėrdoren pėr vaj cilėsor dhe pėr t’i kripur. Kultivohen agrumet, mė
shumė portokallia e mė pak mandarina e limoni. Janė me cilėsi fiqtė: perdhikulė,
shėnjinas dhe kallamat. Arrėt, shegėt, ftonjtė e mani, kultivohen gjerėsisht.
Zhvillohet
hardhia, si nė baēe dhe nė oborret pranė shtėpive, kryesisht nė formėn e
pjergullave. Mė i pėrhapuri ėshtė kultivari antifillokserik, qė quhet “rrushi
amerikan”, prej tė cilit prodhohet raki aromatike. Nga drithėrat janė kultivuar:
gruri, elbi e thekra, kryesisht nė mal, dhe misri, kryesisht brenda fshatit ose
nė periferi tė tij. Nė arat e tarracuara tė Fterrės kultivohen me rendiment tė
gjitha perimet, veēanėrisht patatja. Ėshtė efektiv prodhimi i qepės e qepujkės,
domates e lakrės, specit e barbunjės(lovidhes), si dhe fasulja, spinaqi , preshi,
e tj.
Kultivohen mjaft
mire bimėt foragjere, si jonxha, tėrfili, tėrshėra,etj.
Blegtoria
Blegtoria ėshtė
degė kryesore pėr prodhimet blegtorale, ushqim dhe veshje.
Rritja e dhisė
dhe e deles tė racės autoktone ėshtė aktiviteti kryesor pėr banorėt. Relievi i
pėrshtatshėm favorizon kultivimin e tyre. Dhia prodhon 80-150 kg. qumėsht nė vit.
Blegtoria ėshtė e
zhvilluar nė formėn e bagėtisė pranė oborrit familjar me njė numėr tė vogėl, qė
arrin nga 2-3 e deri 10-15 krerė; dhe nė formėn e stanit, ku zakonisht mbahet
njė kope, me dhi apo dele, por dhe e pėrzier. Delja mbarėshtohet kryesisht nė
zonėn kullosore jashtė fshatit, si nė Rrėmullė, Lugu i Fterrės, Galisht, Hunda e
Drėrit, Lėpjetė apo deri nė zonėn bregdetare pėr dimėrim. Delja e Fterrės dallon
pėr trup tė vogėl, por rezistente, qė prodhon 30-50 litra qumėsht/krerė dh me
peshė trupore 25-32 kg/krerė. Leshi i saj pėrdoret gjerėsisht pėr ekonominė
familjare.
Fterra ėshtė e
njohur si fshat bletė-rritės me mjaltė lulesh, qė ka aromė dhe qė pėlqehet nė
treg pėr cilėsinė e tij tė veēantė.
Gjedhi nė Fterrė
ka zėnė njė peshė tė vogėl specifike, duke u pėrdorė kryesisht pėr qumėsht e
mish dhe pėr qetė e punės. Lopa e vendit prodhon nga 600-1200 litra/krerė.
Nga njėthundrakėt
dominon mbajtja e mushkės pėr fshat e pėr mal, dhe mė pak gomarit, si kafshė
ngarkese. Nė pėrdorim tė gjerė pranė ēdo familje ėshtė pula e fushės, qė
pėrdorėt pėr vezė e mish.
Pėrveē pyjeve dhe
shkurreve, ėshtė e zhvilluar dhe flora e egėr spontane dhe e larmishme, qė i bėn
kullotat me vlerė ushqyese pėr bagėtinė dhe mishin e tyre tė shijshėm.
Lugina e Fterrės
dhe pėr rreth saj, ėshtė zonė me faunė tė egėr tė zhvilluar, ku gjenden: derri i
egėr, ujku, ēakalli, dhelpra, lepuri e deri te sorkadhja, por dhe shpendė si:
thėllėza, mėllenja e grifsha, turtulli e gjeli i egėr, skifteri e cirko me
gushėkuqin e njohur etj. Ndėrsa poshtė, nė Lumė, rriten peshq tė vegjėl,
kryesisht pestrova.
New Page 1
Shėndeti
Ndihmėn
mjekėsore banorėt e Fterrės e kanė pėrfituar qė nė kohė tė hershme. Tradita
ėshtė e pasur. Janė pėrdorė mjekime popullore me bimė mjekėsore qė gjendeshin nė
fshat, si hashashi, cmarteja, fletėt e arrės, shtogu, melheme e ēaje tė ndryshme,
deri te ngjitja e kockave tė thyera, synetllėku, heqja e dhėmbėve tė prishur,
shėrimi i bronkopneumonisė , i shytave, i sėmundjeve tė lėkurės, i dhimbjes sė
veshėve, i diarresė etj.,etj. Asistenca nė lindje ėshtė praktikuar po thuaj nė
tė gjitha rastet nga disa gra tė moshuara me pėrvojė.
Ambulanca e
pare nė fshat ėshtė ēelur nė vitin 1955 me njė infermier. Ndihma mjekėsore
vazhdon edhe nė ditėt e sotme me ndihmėsmjeke-mami, qė kryen shėrbime mė tė
specializuara nė dobi tė shėndetit.
Fteriotėt
shquhen dhe pėr jetėgjatėsi, si te burrat dhe te gratė. Janė tė shumtė banorėt
qė kanė jetuar mbi 100 vjeē. Pas ēlirimit, shumė nga bijtė e bijat e fshatit
vazhduan shkollat e mesme e tė larta mjekėsore brenda e jashtė vendit. Ndėr tė
parėt kanė qenė Besim Elezi, Luan Dusha e Hamza Memi. Sot numėrohen dhjetėra
mjekė e punonjės shėndetėsie, me specialitete e grada shkencore, qė shėrbejnė nė
shumė rrethe tė vendit.
|
Grupi i Fterres ne Festivalin Folklorik te Gjirokastres 1988 me kengen "Labi i maleve te serta" |
New Page 1
Kultura
Institucion
kulturor i Fterrės, nė qendėr tė fshatit, u ndėrtua pėr herė tė parė mė 1947 dhe
u rindėrtua nė 1959-60. Ka shėrbyer e shėrben pėr zhvillimin e veprimtarisė
kulturore. Ka pasur dhe ka grupin polifonik “Fterra nė Kėngė”, i ngritur pėr
herė tė parė nė 1947, pėr festėn e Kurveleshit nė Kuē, dhe i ripėrtėritur herė
pas here, duke marrė pjesė nė aktivitete tė zhvilluara nė Fterrė, nė Kurvelesh e
Bregdet, Vlorė e Sarandė dhe nė pese festivale kombėtar-folklorik, nė
Gjirokastėr, ku ėshtė shquar e nderuar pėr interpretimin e kėngės e tė valles
karakteristike labe.
Gazeta “Fterra jonė”, ėshtė periodike, kulturore e historike.
Numri i parė ka dalė nė maj 1997.
Gazeta ka pasqyruar me korrektesė historinė, arsimin, kulturė, traditė,
jetėn e fteriotėvė, aktivitetet e ndryshme, nje numėr tė madhe fotografish tė vjetra e tė reja dhe ka botuar pjesė nga krijimtaria
e fteriotėve. Botuesit e gazetės qė nga numri i parė deri 56 janė Muzafer Korkuti, Agron Xhama dhe Guro Zeneli.
Nga numri 57 dhe nė vazhdim botues
janė Muzafer Korkuti dhe Agron Xhama, kurse nė bordin e gazetės janė Bardhyl Xhama, Vullnet Mato, Feksor Shkurti, Robert Maēi,
Profit Zani dhe Atlet Maēi
.
Materialet e kėsaj faqe janė marrė e pėrshtatur nga Enciklopedia
e Kurveleshit, artikuj tė gazetės “Fterra jonė” dhe libra e artikuj tė tjerė tė botuara nga fteriotė.
PËR MË SHUMË NJOHURI PËR FTERRËN, KLIKO KËTU PËR TË PARË ARSHIVËN
|