SHKOLLA E PARË SHQIPE

Në fund të tetorit të vitit 1916 u çel në Fterrë shkolla e parë shqipe me rreth 20 nxënës të moshës 7-12 vjeç. Midis tyre bashkëkohësit kujtojnë Qazim Gjoni, Lame Xhama, Fero Gjoni, Himet Maçi, Neshat Brinja, Muharrem Korkuti, Sherif Dusha, Arif Mita, Qerim Avreci, Gani Maçi, Bastri Dauti, Tefik Hizmo, Beqo Hizmo, Vait Malo, Nedim Bezhani etj. Mësues i parë u bë Selim Gjonika, që kishte mbaruar medresenë e Janinës.

Për hapjen e shkollës së parë shqipe në fshat ndihmuan veçanërisht Tahsin Elezi, Remzi Braho, Iljaz Busha, Mato Dusha e të tjerë, të cilët punuan për ti bindur prindërit që të dërgonin fëmijët për të mësuar dhe ndërtuan disa orendi të thjeshta shkollore.

            Për ecurinë e shkollës përmes vështirësish dhe kujtime të ish nxënësve do të shkruajmë në numrat e ardhshëm.

                                                                                Bardhyl Xhama,

Nr.1 maj, 1997

ARSIMI NË FTERRË NË VITET 20

EDHE VAJZAT NË SHKOLLË

            Në vitin 1925, duke parë kushtet e vështira të mësimit, banorët e Fterrës ndërtuan godinën e re të shkollës. Në inspektimin që u bë nga Jani Minga, thuhejse shkolla e Fterrës si godinë është e mirë, po e palotësuar me orendi dhe kështu mësimet jepen në xhami. Ndërsa në vitin 1926 nxënësit filluan mësim në godinën e re me dy dhoma. Në pasqyrën që jëpët për klasat e nxënësit për vitin shkollor 1926-1927 vihet re një dukuri e re: Për herë të parë në bankat e shkollës janë ulur dhe vajzat. Ky ishte një sukses i madh po të kihet parasysh fanatizmi i asaj kohe. Statistikat tregojnë se në tre klasa të hapura, në 39 nxënës, 16 janë vajza që vazhdonin klasën e parë.

            Klasat më të larta, nxënësit e Fterrës, të etur për të mësuar, i vazhdonin në Kuç e në Borsh, duke bërë çdo ditë 4-5 orë rrugë, duke mbajtur në torbën e librave edhe pak bukë misri me djathë e me qepë. Është koha kur në Fterrë, që nga viti 1922, punon i përkushtuar mësuesi i palodhur dhe dritëdhënës Neim Zani, për të cilin do të shkruajmë numrin tjeter.

                                                  Bardhyl Xhama

Nr.2 korrik, 1997

SHKOLLA ME SAKRIFICA

            Që në thellësi të dhjteëvjeçarëve fteriotët janë shquar për dëshirën që brezat e rinj të arsimohen, të bëhen të shkolluar e të ditur.

            Shembëlli i të parëve si Isa Hizmo, Ibrahim Hizmo, Ali Xhama në shekullin e kaluar, i Omer Korkutitm Hivzi Bezhanit, Jaho Matos, Fetah Zanit në fillimin e këtij qindëvjeçari, të normalistëve Xhevdet Kofina, Lame Xhama, Hiqmet Dusha, Safet Kofina, Hiqmet Shehu, Shefki Mita, Tare Braho e shumë të tjerëve qysh para çlirimit, u ndoq nga qindra djem e vajza, të cilët vazhduan me sukses shkollat e ndryshme të vendit.

            Dihet mirë varfëria e fshatit tonë me rreth 100 shtëpi, por për arsimin ai nuk ka kursyer kurrë. Vazhdimi i shkollave është bërë me sakrifica të mëdha. Dhe për këtë shembujt janë të shumtë. Më të herëshmit i kryen shkollat në kurbet, edhe pse familjet e tyre i lanë në varfëri. Disa nga ata që kryen normalet e Elbasanit të rrënqethin me tregimet e tyre. Nga Fterra niseshin në këmbë, ose më fatlumët me mushka, për të arritur rrugë e pa rrugë deri në Elbasan. Më këmbë dhe me një copë bukë në çantë  kanë shkuar dhjetra nxënës nga Fterra në Kuç, Çorraj e Borsh për të mbaruar arsimin 8-vjeçar. Jakupi, Rakipi, Besimi e shumë të tjerë i mbajnë mend mirë udhëtimet e gjata nëpër male për të arritur në konviktin e Gjirokastrës ose për tu kthyer në fshat, ngaqë nuk përballonin dot shpenzimet e udhëtimit. Janë me dhjetra fshatarë që shtërngonin rrypin, sshisnin edhe ndonjë bagëti për të mbajtur fëmijët në shkollë.

            Dhe këto sakrifica e shumë të tjera dhanë frytet e tyre. Sot nga fshati numërohen mbi 250 kuadro me arsim të lartë, mbi 350 me arsim të mesëm, me dhjetra kuadro mbajnë tituj e grada shkencore, mbi 100 janë mësues që punojnë an e kënd atdheut.

            Ky është një shembëll i vyer që u jepet fëmijve tanë të sotëm që të ndjekin rrugën e diturisë. Kjo është një thirrje dhe për shkollën 8-vjeçare të Fterrës që të eci në gjurmët ebrezave të shkuar, sepse kushtet tani nuk u mungojnë.

                                                                                        Bardhyl XHAMA

Nr.4 tetor, 1997

ÇELET SHKOLLA 8-VJEÇARE NË FTERRË

            Sivjet, më 1 shtator, mbushen plot 30 vjet që kur çeli dyert shkolla tetëvjeçare e Fterrës. Deri në këtë kohë fëmijët e fshatit e vazhdonin shkollën 8-vjeçare në Çorraj.

            Fillimisht u hap klasa e pestë me 22 nxënës, nga të cilat 12 ishin vajza. Mësimet kjo klasë i zhvilloi në shtëpinë e Faro Shehes dhe  si mësuese punoi Difo Lona, e cila ishte e detyruar të zhvillonte të gjitha lëndët. Klasat e tjera, e gjashta, e shtata dhe e teta vazhdonin mësimet në Çorraj, nga varej dhe shkolla e re e Fterrës, që çeli vetëm klasën e pestë.

            Në këtë periudhë populli i Fterrës iu përvesh punës për ndërtimin e shkollës së re. Me punë vullnetare kanë kontribuar të gjithë fteriotët, por është shquar në mënyrë të veçantë kryetari i këshillit të asaj kohe, i palodhuri Hamza Mehmeti. Ndihmesë të veçantë ka dhënë dhe Safet Memi që në atë kohë punonte mjek në Borsh. Për sjelljen e materialeve të ndërtimit për shkollën, si hekur, çimento, dërrasa, gëlqere etj. janë treguar të papërtuar, duke punuar jashtë orarit, shoferët Avni Shkurti, Nexhip Dauti, Musa Maçi, Irfan Brinja etj.

            Kështu që fteriotët, bashkë me çeljen e klasës së pestë, si bazë për tetëvjeçaren, filluan dhe ndërtimin e shkollës se re njëherazi, që e mbaruan në vitin 1970, vit në të cilin u hapën të gjitha klasat e shkollës tetëvjeçare dhe nxënësit e Fterrës i vazhduan mësimet që nga viti 1970 në fshatin e tyre.

                                                                       Përgatiti  Bardhyl Xhama

                                         sipas të dhënave të historikut të arsimit të fshatit

Nr. 9 gusht, 1998

KUR SHKONIM NË SHKOLLË NË KUÇ...

Në Fterrën tonë që më 1916 u çel shkolla e parë në gjuhën shqipe, por ajo deri vonë kishte vetëm 3, 4 dhe 5 klasë të fillores dhe jo klsasa të unikës, apo shkollë 7-8 vjeçare. Por dashuria për arsim e kulturë te bijtë e këtij fshati ka qënë gjithmonë e madhe. Ndaj djemt e vajzat e Fterrës shkuan atje ku ishte shkolla. Më afër ishte shkolla 7-8 vjeçare në Kuç. Dhe pikërisht në Kuç që nga viti 1947 e deri në vitin 1960 ne vazhduam arsimimin në 7-vjeçaren. Pjesa më e madhe e nxënësve,  pasi mbaronin shkollën fillore të Fterrës, shkonin në Kuç. Kështu, në vitin shkollor 1947-1948, ne disa djem fare të rinj u regjistruam dhe filluam shkollën unike në Kuç. Një pjesë iku në Tiranë,, në Vlorë e gjetkë.

            Në shtator të këtij viti u mbushën 50 vjet që Ahmeti, Hulusiu, Qaniu, Muharremi, Kanani, unë e disa të tjerë dhe në vijim në vitet pasardhës Lulja, Nazja, Pestrova, Ilfani, Pullumbi dhe shumë të tjerë e filluan dhe e mbaruan këtë shkollë.. Madje disa mbasi mabruan shkollën e lartë u kthyen në këtë shkollë si mësues, e disa edhe si drejtorë të saj. Të vazhdoje shkollën në Kuç nuk ishte e lehtë, jo vetën se duhej bërë 12 km rrugë kryesisht në këmbë, por vështirësitë e motit e bënin edhe më të rëndë. Ndaj nuk ishte e lehtë, se duhej të përballonim e të zgjidhnim edhe problemet e jetës. Fillimisht shkonim e ktheheshim brenda ditës nga Fterra në Kuç, por shpejt një gjë e tillë u bë e pamundur. Dimri e bëntë të parealizueshme. Edhe mësimet po shtoheshin. Duhej më shumë kohë për përgatitje. Ndaj u detyruam të gjenim dhomë fjetje në Kuç. Na ndihmoi drejtori i kësaj shkolle, Lame Xhama. Fillimisht u sistemuam në një dhomë të madhe përdhese te shkollës. Në vitet pasardhëse ndërruam disa shtëpi

            Në shkollë, pranë nesh, u sistemuan edhe disa mësues të ardhur nga Tirana, Shkodra, Elbasani, Patosi et. Në shumë drejtime jetën e bënim kolektive, gjë që na miqësoi e na afroi më shumë me njëri-tjetrin. Në Fterrë, si rregull, shkonim dy herë në javë për tu ndërruar e për tu furnizuar me bukë e ushqime. Rrugën e benim në këmbe, por kishte dhe raste me makinë. Ishin makina e Nexhipit dhe makina e Avniut.

            Në dhomën e shkollës jetonim sipas mundësive të secilit, disa me krevate të improvizuar, disa përdhe, disa me dyshekë me lesh e disa me kashtë. Për ndriçim natën përdornim kandil me vajguri. Në këtë pikë ishim të barabartë. Meqënese dhoma ishte më dysheme dërrase, për të ndezur zjarr për ngrohje e sidomos për të gatuar, përshtatëm një karrocë dore druri, të cilën e mbathëm me baltë dhe si vatër shtruam pllaka shtufi. Gatuanim kryesisht fasule, por edhe makarona, trahana etj. , edhe bashkërisht, por edhe veç e veç.

            Në netët e dimrit të vitit 1948-1949, pasi kishim bërë detyrat, kërciste muhabeti për shtatë palë qejfe. Në shomën tonë vinte herë pas here drejtor Lamja, që i flisnim zoti drejtor. Ai interesohej për ne për të gjitha, për hallet dhe për mësimet. I lironim një vend pranë karrocës së zjarrit dhe atje, ashtu lirshëm, bisedonim sikur të ishim moshatarë. Na shpjegonte edhe mësimet, sepse kishte sedër që ne fteriotët të ishim më të mirët në mësime e në sjellje, të ishim më të edukuar e të dalloheshim nga të tjerët.  Xha Lames i qeshte fytyra. Na dukej idhull. Vishej elegant, flokët i mbantë të shkurtëra, kishte edhe dhëmbë të veshur me flori, çka i jepnin dhe më shumë lezet fytyrës së tij. Përvoja profesionale i jepte mundësi të ulej në nivelin tonë e të na pshoniste mendjen. Na jepte këshilla të vlefshme që na kanë vlejtur shumë në formimin tonë të mëvonshëm. Si drejtor ishte i rreptë. Kërkonte shumë si ndaj nxënësve edhe ndaj mësuesve. Ishte i drejtë. Neve të gjithë e respektonim.

            Më vonë shkolla e Kuçit u mbush me fteriotë, dhe me nxënës dhe me mësues. Edhe shkolla, por edhe fshati Kuç, u bënë shkollë për ne.

                                                                 Rexho KURUPI

Nr.11 dhjetor, 1998

NORMALISTËT E FTERRËS RREZATUAN ARSIM E KULTURË NËPËR SHQIPËRI

                Dëshira e fteriotëve për arsim e dituri është e hershme. Ajo u pa më qartë në shekullin e shkuar, kur disa nga bashkëfshatarët tanë mbaruan shkolla të larta e të mesme jashtë vendit, kryesisht në Turqi e Greqi.

            Por dita e bardhë për arsimin erdhi në tetor 1916, kur në fshat u çel shkolla e parë shqipe. Që nga ky vit mori rrugë shkollimi i mbarë i fëmijëve fteriotë, rrugë që pati ngjitje gjatë gjithë këtij shekulli, që po mbyllet këtë vit.

            Pasioni për dije dhe për profesionin e nderuar të mësuesit nxiti shumë fteriotë, qysh para Çlirimit, që të bënin të pamundurën për të vazhduar e mbaruar Normalen e Elbasanit, një nga shkollat më të famshme të asaj kohe.

            Edhe pse në gjendje tejet të vështirë ekonomike, ndër të parët që mbaruan Normalen qenë Xhevdet Kofina e Lame xhama. Në gjurmët e tyre ecën Hiqmet Shehu,Safet Kofina, Hiqmet Dusha,Tare Braho,Shefki Mita,Turhan Mato etj.

Disa të tjerë, si Dilaver Shkurti, Rait  Braho, Sadik Mehmeti e ndonjë tjetër, filluan shkollën Normale, por për shkak të luftës nuk e përfunduan dot atë.

            Këta intelektualë,të pa- jisur me arsimin e kulturën më të mirë të kohës, me shembullin e tyre të lavdërueshëm rrezatuan dituri jo vetëm në vend-lindje, por kudo ku punuan e jetuan nëpër Shqipëri. Prandaj shumë prej tyre mbajnë tituj të lartë si Mësues i Popullit e Mësues i Merituar, ndërsa Hiqmet Dusha e Turhan Mato u flijuan për çlirimin e Atdheut.

            Kur na ndajnë vetëm pak ditë nga festa e 7 Marsit, Ditës së Mësuesit, ne i kujtojmë me respekt të thellë ish-normalistët tanë, që vunë gurthemeli në arsimin shqiptar, por përshëndesim dhe urojmë, gjithashtu, të mbi 100 mësuesit e pedagogët fteriotë, që sot punojnë anekënd Atdheut.

                                                          Bardhyl Xhama

                                                         Mësues i Merituar

Nr.12 shkurt, 1999

KUJTIME NGA NJE FOTOGRAFI E RRALLE

             Kujtimet e fëmijërisë lenë gjurmë të pashlyera. Po ato ridalin e freskohen kur shikon ndonjë fotografi të kohës. Kështu më ndodhi dhe mua me fotografinë e nxënësve të shkollës së fshatit, e bërë në fillimet e viteve 40, e që tani e kemi të gjithë si kujtim nga Muzafer Korkuti, që e shumfishoi dhe e shpërndau para disa vjetësh te të gjithë shokët.

            Ja, shikojeni fotografinë. Është bërë para gati 60 vjetëve! Nuk e di nga kush. Shikojeni e njihni veten tuaj e të afërmit ju që tani jeni të moshuar e pensionistë. Shikoni dhe ju më të rinjtë prindërit e ju nxënësit e shkollave gjyshërit dhe gjyshet tuaja. Shikoni aty, në krye. Janë mësuesit e nderuar Hiqmet Dusha e Mihal Kopali. Ti kujtojmë e ti nderojmë me respekt. Po pa vëreni edhe në rreshtin e parë. Besoj do të jenë të rrallë ata që do ti njohin

çunakët më të rinj të shkollës Besim Elezi, Agron Xhama, Muzafer Korkuti, Gëzim Dusha e të tjerë. Shikoni dhe rreshtin e dytë, ku radhiten disa vajza, dhe në rreshtin e tretë dhe më lart. Ndërmjet tyre dallojmë Gjuzide Korkuti, Tefta Kofina,..

            Po nuk janë pak që ti përmendim të gjithë, se bëhen 64 nxënës, të klasave e moshave të ndryshme, të etur për të mësuar, me ndjenjën e patriotizmit në zemër, me dashurinë për atdheun.

            Është mësues Hiqmeti, në radhë të parë, që e shndërroi këtë shkollë në një vatër të qëndresës antifashiste, që më 28 Nëntor 1942 organizoi me nxënësit shkeljen e flamurit fashist dhe ngritjen e flamurit tonë kombëtar, ja, me këta nxënës që shihni në fotografi.

            Me dhjetra prej tyre vazhduan shkollat e larta, deri universitete e shkolla jashtë shtetit. Sot janë të nderuar në profesionin e tyre, me tituj e grada të larta shkencore. E, megjithatë, të gjithë së bashku, kujtojmë me respekt mësuesit e asaj kohe, Hiqmet Dusha e Mihal Kopali, nderojmë kujtimin e atyre shokëve e shoqeve që tashti nuk janë më, kujtojmë prindërit tanë arsimdashës dhe na mbushet zemra me krenari për fshatin tonë të bukur, që e ka patur dhe e ka në gjak mësimin e diturinë, trimërinë e bujarinë.

            Me këtë rast, duke qenë në prag të vitit të ri shkollor, urojmë mësuesit e nxënësit e fshatit, si dhe mësuesit e nxënësit fteriotë kudo që janë, që ta fillojnë mbarë e ta mbyllin me sukses edhe këtë vit shkollor. Qoftë i mbarë në gjithë jetën e punën e fteriotëve e të gjithë shqiptarëve, brenda e jashtë kufijve shtetërorë.

                                                                                                                   Bardhyl Xhama

Nr.15  - gusht, 1999