PASURITË NATYRORE TË FTERRËS

            Fterra në territorin e saj ka pasurì jo të pakta të nëntokës e të mbitokës, të cilat në lidhje e bashkëveprim me njëra-tjetrën, me klimën, me relievin, me pozicionin gjeografik e të tjera, u japin mundësi vendasve ti shfrytëzojnë për rritjen e mirëqënies së tyre. Të tilla pasuri janë:

            Burimet nëntokësore të ujrave, minerali i forforiteve, të dolomiteve, të shtresave bituminoze vanadmbajtëse si dhe shkëmbinjtë gëlqerorë e zhavoret e varréve si lëndë të para ndërtimi.

            Të gjitha këto pasuri janë të lidhura me fenomene gjeologjike, formimi i të cilave është bërë në disa qindra milionë vjetë. Në Fterrë dalin formacione të Triasit, të Jurës, të Kretës, të Paleogenit etj. Brenda këtyre formacioneve gjenden pasuritë e nëntokës të cilat po i renditim si më poshtë:

Ujrat nëntokësorë që dalin nga gëlqerorët janë një pasuri e pa çmuar që i japin që i japin jetë e gjallëri fshatit. Burimet e Fterrës, të mbledhura së bashku, japin një debit mbi 1000 litra ujë në sekondë. Përbërja kimike në kripra të ndryshme minerale e temperatura e ulët, i a rritin më tepër vlerat jo vetëm për përdorimin e deritanishëm, por krijon mundësi edhe për industrializimin dhe tregtimin e tij.

            Minerali i fosforoteve, qëdel në horizontin gjeologjik të kretakut të sipërm në malin e Fterrës (në Vlade deri në Kroin e Mollës) është zbuluar me punime gjeologjike sipërfaqësore e nëntokësore, duke përcaktuar disa milionë tonë rezerva, por më një cilësi të ulët. Në këto horizonte, sipas studimeve gjeologo-minerare dhe ekonomike, janë kufizuar disa shtresa me cilësi më të lartë. Për këtë arsye perspektiva për këtë mineral mbetet e hapur.

            Dolomitet e Fterrës janë në sasira të mëdha dhe me cilësi 18-20 përqind Mgo. Dolomitet gjejnë përdorim si lëndë ndërtimi si dhe në metalurgji. Ky lloj minerali dallohet me vështirësi nga guri gëlqeror.

            4. Shistet bituminoze vanadium mbajtëse, që dalin në kontaktin midis dolomiteve të triasit të sipërm dhe gëlqerorit masovë të triasit të poshtëm e të mesëm. Këto shiste (petëza të qymyr gurit të cilat mund të digjen) dalin në Vranare, në Hallamëma, në Boke, në Borshin e vjetër, në Dërrasën e Lugut (gropat e Qerimit).Përmbajtja e vanadiumit është relativisht e lartë, por duke qënë se rezervat gjeologjike janë të pakta (të paktën për thellësinë e studjuar), tani për tani mbeten pa vlera praktike.

5. Në kuptimin gjeologjikë edhe shkëmbinjtë gëlqerorë janë pasuri, por meqënëse janë shumë të përhapur, vlera e tyre nuk ndihet.

            II. Pasuritë e mbitokës janë sa të shumta aq edhe të rëndësishme. Pyjet dhe shkurret që mbulojnë pjesën më të madhe të territorit të Fterrës i japin atij veç bukurisë, jetë e gjallëri, i pastrojnë ajrin sa që me të drejtë mund të quhen mushkëria  e tij. Ato mbajnë tokën nga gërryerjet, ruajnë, strehojnë dhe ushqejnë qëniet e gjalla si insektet, shpendët, kafshët e egra e të buta, të cilat ruajnë ekuilibrin në natyrë.

            Fterra ka klimë karakteristike mesdhetare, rrjedhojë e së cilës e bën nga fshatrat e rralla në Shqipëri me gjelbërim gjithëvjetor dhe me një shumëllojshmëri pemësh e drurësh frutorë e jo frutorë. Është vështirë të gjesh në Shqipëri cmarten, sqinën, prrallin, hilqen, mëreten si dhe shkurre të tjera dhe barishte aromatike dhe eterovajore që kanë vlera mjekësore dhe industiale. Përshtypja ime është se ato po shfrytëzohen në mënyrë jo racionale, si p.sh. mbledhja e çaajit e rigonit, e lisrës, etj. Jo vetëm kaq, por disa individë pa menduar dëmet që i bëjnë natyrës së fshatit, vënë zjarre duke shkretuar sipërfaqe të tëra me drurë e shkurre.

            Me këtë rast dëshiroj tiu kujtoj bashkëfshatarëve të mi se të parët tanë i kanë ruajtur me zakon pyjet, tipik është pylli i Koritave i ruajtur shumë mirë.

                                                                                Ing. Rexho KURUPI

Nr.2 korrik, 1997

SIPËRFAQJA  - KLIMA - RRESHJET NË FTERRË

SIPËRFAQJA

            Zona e Fterrës shtrihet në rreth 4100 ha sipërfaqe, 2500 ha janë me aktivitet ekonomik. 1600 ha shtrihen në luginën e Galishtit. Tokë e kultivuar është vetëm 200 ha, që ndodhet në brendësi të fshatit. Ndërsa sipërfaqa truall është rreth 30-40 ha. 2500 ha është e pyllëzuar me shkurre e pyje me gjelbërim gjithëvjetor dhe me pemtari.

KLIMA

            Klima është e butë, me ekuilibër të lagështirës, freskisë dhe temperaturës jo shumë të lartë në verë e me mikrozona dalluese te veçanta. Zotërojnë erërët nga jugu me shpejtësi mesatare 3-5 m/se. Në mesditë haset puhia tokësore.

            Temperaturat mesatare vjetore lëkunden në 12-15 grade C, në dimër 8-9 gradë C që zbret deri në 3-4 gradë C. Korriku arrin deri 20 gradë C, maksimalja 30 gradë C.

RRESHJET

            Rreshjet arrijnë mesatarisht 1800 mm shi në vit. Në zonat e majave te maleve deri 2000 mm. Në muajin më të thatë arrin deri 20 mm. Rreshjet maksimale ne 24 orë arrijnë deri në 60 mm shi. Dëbora bie rrallë deri në disa centimetra e zgjat disa orë e deri 1-2 ditë. Në majat e maleve arrin 40-50 cm, në zona të veçanta edhe më tepër.

BURIMET KRYESORE...

Kushtet hidrometereologjike, topografike e gjeologjike kanë bërë të mundur sasira të mëdha ujrash që dalin në formë burimesh. Në sipërfaqen prej 25oo ha rrjedhin rreth 20-25 milione m3 ujë ose rreth 0,6-07 m3/sek. Në një front prej 7-8 km. Burimet kryesore të fshatit janë: Ngurrëza, Gjezhdanica, Ixori. Në luginën e fshatit janë burimet e Gurrës, të Vidhezës dhe burime në formë krojesh me prurje të vogla. Në Ngurrëz burojnë rreth 20 l/sek. Në Ngurrëzën 2 rreth 250 l/sek., nga burimi i Gjezhdanicës 500-600 l/sek. Burimi i Ixorit nxjerr 40 l/sek.

            Relievi rreth kuotave 120 m deri 350-400 m përbëhet nga formacione flishe (shtuf), ndërsa formacionet kryesore mbi këto kuota përbëhen prej gëlqerorëve masivë. Kontakti i flisheve me gëlqerorët, bën që ujrat të priten e të dalin në formë burimesh në sipërfaqen e tokës. Ka depozitime të mëdha ujore në Ngurrëz dhe në Ixuar, por një pjesë e mirë dredhon e del poshtë në Gjezhdanicë dhe në Dukhila.

Burimet e fshatit kanë një sipërfaqe ujëmbledhëse në rreth 6-7 km2, nga ku duhet të dalin rreth 0,2-0,4 m3/sek, por dalin më tepër. Kontribuon në këto burime dhe lugina verore e Galishtit.

            Studimet kimike dhe bakteriologjike tregojnë se ujërat e Fterrës kanë tregues shumë të mirë për tu pirë dhe në krahësim me burimet e Bistricës, Tatëzatit, Kuçit e Smokthinës, janë ujra të pastra, kanë përmbajtje mineralisimi të Ca, Mg dhe HCO3 etj. që nuk kalojnë 0,24 gr/lit. Veçanërisht uji i Ngurrëzës është më i mirë. Ujrat e Fterrës fortësinë e kanë 8, ndërsa temperaturën 11,6° C. Studjues të huaj parashikojnë të përdorin burimet e Bistricës për pirje duke e përzier me ujrat e burimeve të Fterrës.

...DHE VLERAT UJORE TË FSHATIT

Deri tani janë shfrytëzuar për të pirë, për bujqësinë e blegtorinë, fare pak për ujë komunal e industrial, për mullinj bloje dhe dëstila. Më 1956 me ujrat e Icorit u ndërtua hidroçentrali në Fterrë me fuqi 25 kë/orë dhe prodhim vjetor 50.000 kë që funksionoi për 20 vjet derisa u ndërtua linja e tensionit të lartë.

            Për ujitje gjatë verës mund të përdoren deri 250 l/sek. Për të pirë deri 10 l/sek deri për 5000 banorë. Rrjeti i ujësjellësit ka nevojë të rikonstruktohet, se ka mbi 20 vjet që është ndërtuar. Uji tjetër mund të shfrytëzohet për qëllime të tjera. Nga ujrat që bashkohen tek Ara e Maçe, në  Lumë, mund të përfitohet një energji elektrike rreth 10 milionë kë në vit. Një hidrocentral i tillë është me leverdi.

            Ujët e Fterrës mund të gazohet. Pastërtia dhe përbërja e ujit, afërsia nga Borshi dhe Bregdeti janë kushte të favorshme për gazimin dhe tregtimin e tij, pse jo dhe eksportin. Ndoshta do ti vijë koha.

            Kushtet klimaterike dhe bukuritë që gëzon Bërda, si pikë dominuese, mund të ndërtohet një pikë ose fshat turistik ku shfrytëzohen të mirat e malit e të detit. Investimi kërkon bashkëpinim me të huajt.

                                                                                     Ing. Islam ZHUPA

Nr.3 shtator, 1997

BLEGTORIA SEKTORI JETIK I EKONOMISË FAMILJARE

            Ftteriotët janë shquar edhe si njerës të apasionuar pas blegtorisë që në kohën e lashtë dhe e kanë pasuruar brez pas brezi përvojën duke mbajtur bashkë me kërrabën edhe fyellin e dashur të çobanit. Këtë traditë e kanë diktuar vetë kushtet e terrenit të thyer, me pak tokë të punueshme, me kullota të mira alpine si dhe me klimë të tipit mesdhetar që e favorizojnë zhvillimin e blegtorisë.

            Tradicionalisht, zor se mund të gjesh ndonjë shtëpi që të mos ketë mbajtur ndonjë manar apo një tufëz dele e dhi. Nisur nga interesi fitimprurës i këtij sektori jetik, disa familje kanë qëne vendosur jashtë fshatit. Në të katër anët e fshatit dëgjohej zilja, këmbora dhe cula e çobanit, nga Çerrica, Lugu i Thellë, Gjishtirja, Lumi, Langadha, Hunda e Drerit, Rrëmulla, Gurra, Gjozeniku, Galishti i Poshtëm, Sheshi i Madh, Vidheza, Kreta, Arqia e deri në kufi me Tatzatin.

            Sipas gojdhënës së të moçmve, Haskajt kanë pasur shumë bagëti. Tregojnë se kur ata bënë 1000 kokë bagëti, ra bobla si një sihariq për fshatin. Tradita blegtorale kanë Dhulajt, Mëngulajt, Zhupajt, Gjonajt, etj. Këto familje përpara kolektivizimit kanë qënë si të thuash çelnika e fshatit.

            Nga barinjtë është preferuar delja dhe dhia e vendit përshtatur në shekuj me kushtet ekonomike të terrenit. Delja e vendit me trup të vogël, robust, me peshë të gjallë 25-30 kg., me thundër të fortë, rezistente, ka drejtim ekonomik të trefishtë, qumësht, mish, lesh. Jep mesatarisht 40 kg qumësht të mjelë në vit, 1-2 qingja si dhe 1-1,5 kg lesh të ashpër. Qumështi, djathi dhe sidomos mishi i bagëtive tona shquhet jo vetëm për vlerat e larta ushqimore, por edhe për shijen e veçantë. Megjithëse leshi cilësisht jo shumë i mirë, ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm në ekonominë familjare të bashkëfshatarëve. Amvisat duararta kanë  tjerrë lesh dhe me fillin kanë thurrur me argali qylimat hajmali, sa të bukur aqa edhe komodë, me të cilat janë zbukuruar odat e miqve, sikurse velënxat, flokatet, sherqet, kostumet, trikot, çorapet, dysheqet, jastëkët, apo çiltetë e buta që ishin baza e veshëmbathjes të banorëve të fshatit.

            Për nevojat e ekonomisë familjare fterioti ka mbajtur edhe gjedhët, por këta kanë shërbyer më tepër për të prodhuar qetë e punës për të punuar arat dhe me pak për prodhimin e qumështit apo të mishit. Kanë mbajtur edhe njëthundrakë, ku janë dalluar mushkat e forta, rezistente edhe ekonomike.

            Larmia e florës shumë e pasur ka bërë të mbarështrohej edhe bleta me mjaltin e saj shumë të shijshëm dhe cilësor. Krahas djathit aq të preferuar në Pazarin e Delvinës, veçanërisht i Galishtit, mjalti i Fterrës radhitet ndër më të mirët e vendit, për nga vlera ushqimore dhe dietike. Jo më kot në Fterrë thonë: Gjeja e gjallë të mban gjallë.

            Fterioti ka siguruar jetesën normale në sajë të kombinimit të blegtorisë me pemtarinë, me ullishtet, perimet, pataten, dhe diçka më pak me drithrat e bukës. Ky kombinim ushqimor i dominuar nga produktet blegtorale, me vlera të larta biologjike, të përvijuara me frutat dhe perimet e shijshme me vitamina dhe lëndë minerale, si duket kanë dhënë ndikim pozitiv në zhvillimin normal të gjithë brezave. Është kjo arsyeja që shumë dashamirës tanë, me humor, i quajnë fteriotët si izrailitët e Sarandës.

BAZA USHQIMORE

            Baza e të ushqyerit të kafshëve për kushtet e fshati tonë, edhe në të ardhmen do ta përbëjnë kullotat në natyrë dhe vetëm si suplementare do të përdoren ushqimet e koncentruara, bari i thatë, etj. Kullota mund të organizohet në mënyrë më racionale, duke e ndarë atë në parcela të veçanta, ose duke e drejtuar me shkop. Kullotat më të mira rezervohen për delet plleja, për qëngjat e kecat si dhe për adamazët para ndërzimit. Gjatë periudhës së dimrit, krahas kullotës natyrore, këshillohet, sipas mundësive, përdorimi i kulturave foragjere të mbjella, kryesisht hasëllet, Për çdo dele rekomandohet një sipërfaqe 300-500 m2 hasëlle të zhvilluara. Gjithashtu, fermeri-blegtor për të pasur rezultate të mira, është e udhës të përdoren 150-200 gr koncentratë dhe 0,5 kg bar të thatë në ditë për çdo dele.

            Kjo normë është e vlefshme edhe për dhinë e gjorë, për të cilën në mënyrë të padrejtë është adoptuar një shprehje popullore ku di dhia çështë tagjia!

            Duhet bërë kujdes që të mos harrohet dhe neglizhohet edhe dhënia e përditëshme e 10-15 gram kripë gjelle/krerë, duke hequr dorë nga dhënia e saj me fushata.

PËRMIRËSIMI RRACOR DHE

            Për përmirësimin e vazhdueshëm të cilësive prodhuese dhe riprodhuese të kafshëve, krahas të ushqyerit e strehimit, ka rëndësi të veantë zgjedhja e damazëve, që do të përdoren për ndërzim. Ata zgjidhen nga eksteriori ( pamja e jashtme), që të jenë individët më të zhvilluar ndër moshatarët e tyre, pa cene dhe difekte trupore, me tipare të rregullta dhe harmonike. Gjithashtu, ata zgjidhen edhe nga prejardhja, apo solji më i mirë, me prodhimtarinë dhe peshën trupore më të lartë, mbi aftësinë trashëguese për tu transmetuar pasardhësve cilësitë e mira të tij. Ai dash ose cjap, qëngjat dhe kecat e të cilit do të kenë tregues të zhvillimit trupor dhe të prodhimtarisë së lartë në krahësim me nënat e tyre, konsiderohet përmirësues absolut. Pra, këtu zbatohet parimi I miri më të mirin jep më të mirin. Por blegtorët gjatë zgjedhjes së çifteve nuk duhet të lejojnë rënien në bashkëgjakësi të ngushtë gjate ndërzimit, sepse ky është një fenomen me pasoja negative.

KONTROLLI E PROFILAKSIA VETERINARE.

            Problemi i kontrollit dhe profilaksisë veterinare kundër sëmundjeve të ndryshme infektive, parazitare, helmimeve, lidhet me mbrojtjen e shëndetit të njerëzve nga shumë sëmundje të përbashkëta që kalojnë nga kafshët e sëmura tek njeriu, ose siç quhet ndryshe zoonoza.

            Për të parambrojtur nga disa sëmundje të rrezikshme si plasja, melitenca, tuberkulozi, enerotoksemia, agalaksia, paratifua, pseudopesti, difteriovariola, etj. është e domosdoshme që fermeri-glegtor të lidhet dhe të këshillohet me shërbimin veteriner, për të siguruar masat e vaksinimit dhe të gjurmimit të rregullt dhe të përvitshëm. Vetëm kështu çobanët nuk do të ngelen me krrabë në dorë. Sëmundjet parazitare sjellin dëme të larta, prandaj duhet të luftohen me kohë. I domosdoshëm shte dhe respektimi i rregullave të higjenës lidhur me kontrollin veterinao-sanitar të qumështit, mishit dhe nënprodukteve të tyre, me qëllim që ato të mos bëhen të rrezikshme për jetën e njerëzve që do ti konsumojnë.

            Në mbështetje të këtyre rregullave ka dalë dhe është në fuqi ligji nr. 7674 datë 23.02.1993  Mbi shërbimin e inspektoratit veterinar, i cili rregullon normat juridike nëpërmjet pronarit të kafshëve, shërbimit veterinar dhe atij të shëndetit publik, ligj që duhet njohur dhe zbatuar me korrektësi.

                                                              Zaçe MALO Doktor i Shkencave

Nr.3 shtator, 1997

DELJA E FTERRËS OSE SYSKA E  (ZHUPE)  MËNGULE

E dëgjuar dhe e pëlqyer në gjithë krahinën në Bregdet dhe në Kurvelesh. Bën pjesë në rraacat e vendit me trup mesatar, peshë e gjallë 35-40 kg. Me lesh të ashpër. Në krahësim me delet e tjera e Mëngule jep më shumë qumësht 55-6° kg në vit. Quhet syskë ose balë syska e Zhupe, sepse historikisht Zhupajt, Godua, Memua si dhe Jonuzi e Xheviti e formuan si rracë më vete. Këtë e patën edhe Fejzo Zhupa e Taro Gjoni. Shkonin gjithësej 2500-3000 krerë. Dele shumë rezistente ndaj kushteve të ambjentit e sëmindjeve parazitare, sidomos nga sëmundjet e rriqrës, pirognezmosës e anaplazmosës, në krahësim me rracat e tjera. Kjo rracë u kryqëzua në vitet 1955-1970, por barinjtë e ruajtën si racë më vete dhe sot ajo prap ka vendin e saj jo vetëm në Fterrë, por edhe në fshatrat fqinje Borsh, Çorraj, Kuç, Golëm si dhe në Bregdet e Rrëzomë, pra është shtuar e përhapur.

            Sot tradita ruhet prapë nga Zhupajt si Besniku e Tori, por dhe të tjerë si Hasko Malo e Geno Dhuli, Taras Shkurti, Dalan Shkurti, Lavdosh Xhaferi. Fterra ndonse nuk ka kullota dimërore barinjtë shtegëtojnë në Shënvasil e Vurg. Ftera ka kullota të mira për pranverë, verë e vjeshtë. Galishti me kretën është kullotë shumë e mirë për prodhimin e qumështit, si dyhe Hejzi, Kroi i Mollës, Lugu i Fterrës, Fonica si dhe Rrëmulla, Marteza e Kopeci.

            Ndonëse pati rënie si kudo veçanërisht në vitet 1996, se i shitën dhe i futën lekët në firmat piramidale, barinjtë këtë vit blegtoral po i kthehen traditës. Kështuqë në të ardhmen suska (delja) do të shtohet.

            Vlen të përmendet se barinjtë e rinj ruajnë traditën e të parëve përsa i përket zakoneve të stanit, mikpritjes, bujarisë. Tufave u kryhet shërbimi i rregullt veterinar, kështuqë për këto vite nuk kemi patur as plasje as militemcë.

                                                                               Mynyr ZHUPA

Nr. 6 shkurt, 1998

NDËRTIMI I HIDROCENTRALIT

            Fshati ynë ka burime shumë. Edhe uji është i bollshëm. Ishin vitet 50. Fshati kërkonte dritë elektrike. Donte të ndërtonte një hidrocentral. Dhe në vitin 1956, me vendim të komitetit ekzekutiv të kp të rrethit të Vlorës, u vendos që në Fterrë të ndërtohej një hidrocentral. Kryetar i këshillit popullor të fshatit ka qënë Bastri Dauti dhe sekretar partie Ali Dukagjini. U morën disa specialistë. U shfaqën shumë mendime për ta ndërtuar, ose në Lumë me ujët e Gjezhdanicës e ta ndërtonim bashkë me Çorrajn, ose te mulliri i Hadushe që mund të shfrytëzonte ujët e Dukëhilave, ose te Shkalla e Hupit, që të shfrytëzoheshin po këto ujra dhe të Ngurrëzave, ose në Toje. Së fundi u vendos e u ndërtua në vendin ku është edhe sot me ujët e Ixorit. U ndërtua plotësisht me punë vullnetare të fshatit, me përjashtim të anëve teknike profesionale. Ndërtimi i hidrocentralit u bë për një kohë shumë të shkurtër. U mobilizuan tërë fshatarët si ata brenda edhe jashtë fshatit. Nail Bezhani siguroi tubacionet nga Selita në Tiranë dhe transportin e tyre me një shofer të zotë shkodran të ndërmarrjes 21 dhjetori Tiranë. Nikollë e quanin. Transportimi i tyre u bë për në Fterrë në një rrugë shumë të vështirë.

    - U lodhe, i thanë fteriotët, se ke kaluar rrugë të vështirë.

    - Jo, tha shoferi trim. Për Nail Bezhanin unë kam borxh të vete në anë të botës e të mos ndjej lodhje. Këtu shoh një popull punëtor e të dashur. Ndjej kënaqësi të madhe që u ndihmova. Vërtet disa herë e vura veten në rrezik, se ishte ngarkesë e vështirë dhe rrugë e keqe, por unë erdha shëndosh e mirë se jam nisur me gjithë dëshirë.

            Hidrocentrali u ndërtua. Fterra mori dritë elektrike. Me dritën e këtij hidrocentrali të vogël jetoi fshati ynë deri sa u lidh me sistemin e plotë të energjetikës së Shqipërisë, pasi u bë i tërë elektrifikimi i vendit tonë.

                                                                                       Hader Haderi

Nr. 8 qershor, 1998

GJITONI I PARI VËLLA

Zakonisht, kur më merr malli, shikoj disa fotografi dhe hartën e Fterrës. Mu kujtuan në çast mjaft ngjarje e histori që na tregonin prindërit e gjyshrit tanë dhe më të moshuarit e fshatit për fqinjësinë e mirë që kanë patur me të gjithë fshatrat që e rrethojnë Fterrën. Dhe kjo falë urtësisë e mënçurisë të vetë fteriotëve që kanë ditur të krijojnë e mbajnë miqësi e dashuri me fqinjët Por kjo nuk do të mund të arrihej në rast se edhe fqinjët tanë nuk do të kishin të njëjtën dëshirë, urtësi e mënçuri, për të pasë marrëdhënie të mira me fteriotët.

Nuk kanë të numëruar ngjarjet e historitë që tregohen për lidhjet midis Fterrës  sonë me fshatrat e tjera, sidomos me Kuçin, Çorrajn, Borshin, Tatzatin, Golemin, Zhulatin,e tërë Bregdetin tonë, lidhje këto, që e kanë zanafillën që nga luftrat më të vjetra kundër perandorisë Osmane, në Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare, e deri në ditët e sotme.

Nuk ka pasur vaki të rënda në fshatrat për rreth që të mos kenë marrë pjesë fteriotët, duke u  gjendur në çdo hall, ashtu siç kanë ardhë me të gjitha nderet edhe ata kur ka pasë vaki në Fterrë. Nuk mund të shkonte xhinaze nëpërmjet Fterrës për në Kuç ose Borsh, pa u percjellë nga dhjetra fteriotë.

Kush erdhi në Fterrë nga këta gjitonë dhe nuk u prit siç e kane zakon fterioitët, e kush nga fteriotët shkoi në ndonjë nga këto fshatra dhe nuk u prit si mik i nderuar.

Është vërtet një shembull i bukur që fshatra kaq pranë njëri-tjetrit të shkojnë në harmoni. Edhe probleme e halle janë krijuar, sidomos për pronat që janë në kufij midis fshatrave, për kullotat, për bagëtitë e ndonje zënkë të rastit, por ato janë zgjidhë me drejtësi, me ligj e zakon dhe nuk i kanë hapur rrugë vëllavrasjes.

Karakteristike është, se midis familjeve të këtyre fshatrave me Fterrën, janë krijuar jo pak miqësi, vëllemëri , por akoma më shumë jane lidhur krushqi, çka tregon një miqësi të një shkalle më të lartë. Pra tek shumë bij të fshatrave fqinjë ka gjak fterioti, ashtu siç ka në Fterrë dhe nga nipërit e këtyre fshatrave. Një ditë ne, disa fteriotë, po numëronim këto krushqi, sidomos me Kuçin dhe Borshin. Dhe doli një listë mjaft e gjatë, dhejtra krushqi dhe në brezat që jetojnë sot. Tradita është ruajtur e po zhvillohet.

Në këtë shkrim të shkurtër për gjitonët tanë të mëdhenj, nuk kam për qëllim të shkruaj ngjarje, histori e emra të veçantë, por dua të ngacmoj kujtesën e bashkëfshatarëve tanë, e pse jo dhe të gjitonëve tanë, që kanë përjetuar e dinë mjaft ngjarje Këto t dhe mund të shkruhen, e, sipas mundësive, herë pas herë të botohen, të paktën, në gazetën Fterra jonë, që me to të njihen brezat për të forcuar më tej këtë miqësi midis njëri-tjerit, se jemi pranë e pranë, e, siç thotë populli: Gjitoni është i pari vëlla.

                                                                 Agron XHAMA

Nr.18 shkurt, 2000

A MUND TË BËHET FTERRA FSHAT TURISTIK ?

            Gjithmonë e kam menduar e dëshiruar një gjë të tillë, sepse e dua të bukur e të mirë Fterrën time, por dhe profesioni im ka ndikuar në këtë dëshirë. Disa herë i kam bërë pyetje vetes: A mund të bëhet Fterra një fshat turistik? Këtë pyetje dhe debat bëmë edhe para disa ditësh në një nga takimet e zakonshme të të shtunës në kafe Manastiri më një grup fteriotë që mblidhemi herë pas here atje. Midis tyre ishte Dilaveri, Bajrami, Jakupi, Bardhyli, Rexhua, Rakipi, Muzaferi, Gurua,  e të tjerë.

            Të gjithë ishin të një mendje e dëshire se Fterra mund të bëhet fshat turistik. Ajo ka kushte shumë të favorshme. Ka ujin, pemët, ka freskinë, ka njerzit e mirë, ka gjithçka. Ndofta kjo sot duket si e pamundur  e ndokush do të thotë ëndërra në diell. Jo nuk është kështu. Vërtet ajo do punë, do sakrifica, do dhe shumë para, por asgjë nuk është e pamundur. Le ta fillojmë nga më e thjeshta, atë që kemi më shumë mundësi. Për zhvillimin e këtij lloj turizmi, bankat japin kredi. Të rregullohen shtëpitë që janë në fshat, të përshtaten me kushte të favorshme për të pushuar njerzit. Të pajisen thjeshtë me orenditë më të domosdoshme , të rregullohen banjat, të cilat në radhë të parë janë për vetë ata që baojnë në shtëpi, të futet uji brenda, e sipas mundësive të bëhen edhe më dushe. Ja, Aliko Kurupi, siç na thonë, ka bërë banjë moderne edhe me dush Ariston, ndoshta dhe ndonjë tjetër, e kështu të gjithë gradualisht.

            Ata që janë ne emigracion, sipas kushteve që ti ju krijohen, duhet të investojnë për shtëpitë e tyre, për ti bërë sa më të përshtatshme për të pushuar, sidomos në verë. Jam i sigurt se ndonjeri prej tyre, mbasi të ketë bërë ndonjë rregullim të tillë, nuk do ta ketë për turp që të marrë edhe afendikonë ose ndonjë mik të huaj për të bërë disa ditë pushimi në Fterrën e bukur. Kështu lidhet e shtohet miqësia.

            Po kush do të pushojë në Fterrë ? Në radhë të parë vet fteriotët. E dini, por e keni parë edhe nga gazeta "Fterra jonë", se vetëm në Sarandë, Vlorë e Tiranë janë mbi 300 familje fteriotë. Kush nuk do të kishte dëshirë që të vinte të paktën 10-15 ditë për pushme në Fterrë ? Dhe do të vinin me dëshirë jo vetëm ata që kanë njerëz të afërm të familjes, por gjithë bashkëfshatarët, edhe ata që as kanë lindur e as janë rritur në Fterrë, mjafton të sigurojnë disa kushte minimale jetese. Por ky është vetëm hapi i parë. Pas kësaj do të dëshirojnë të vijnë shumë të tjerë, se dhe deti ja ku është. Pas kësaj mund të ndëtohet një fshat i madh turistik me të gjithe elementët e nevojshëm, ndofta pas shumë vjetësh, por bazat hidhen që tashti.

            Sa i vlen kjo fshatit ? Shumë. Vetëm në aspektin ekonomik bashkëfshatarët që janë në fshat do të kenë disa të ardhura më të mira. Sot jemi në ekonoinë e tregut dhe çdo shërbim, çdo mall paguhet. Pra, ata që vijnë në fshat, do të paguajnë qira për dhomat që do tiu vihen në dispozicion. Ata duan të ushqehen, kështu do të shiten më shumë produkte bujqësore e blegtorale e nuk do të shkojnë dëm., Fterra do të gumëzhijë, edhe dyqani e klubi do të gjallërohen. Po këta që do të vijnë do të duan të shkojnë edhe në Borsh për plazh, kështuqë djemtë e fshatit që kanë makina do të kenë edhe të ardhura nga transportimi i tyre. Kur ? Le të hedhim hapat e para. Oreksi vjen duke ngrënë. Të rinjtë, sidomos, do tia shohin më shumë hajrin kësaj pune, e cila gjithsesi nuk pritet që ti japi frytet menjëherë. Do të duhen vite.

            Pastaj kur të rregullohet edhe rruga, edhe telefoni, edhe kushte të tjera më të mira, do të jetë një fazë tjeter që do të sjellë më shumë njerëz, pse jo edhe turistë të huaj, të cilët do të mahniten me bukuritë e fshatit. A nuk ishte kështu edhe me grupin e studiusve Austriakë që thanë fjalët më të mira për Fterrën ?

            Diskutimi mbetet i hapët. Jo për të përmendur vështirësitë, se ato vërtet ekzistojnë, por për të treguar rrugët e mundësitë se si mund të bëhet kjo. Shteti nuk merr përsipër gjëra të tilla. Këtë duhet ta bëjmë vetë.

                                                                                    Agron  XHAMA

Nr.10 tetor, 1998

.