PATRIOTIZMI I FTERIOTËVE  -

 NE RRJEDHEN E HISTORISE

            Ne fteriotët, që kemi ardhur sot në këtë takim të bukur bashkëfshatarësh e miqsh, bashkëkohës të shekullit të 20-të, me moshë të ndryshme, nga te rinjtë deri tek të moshuarit që po kapin shekullin, jemi të gëzuar që bashkohemi dhe takohemi në vendlindjen e të parëve tanë për shumë shekuj, në vendlindjen e prindërve dhe gjyshërve tanë, në Fterrën tonë ku për herë të parë pamë dritën e diellit e të hënës dhe ku shqiptuam fjalët NËNË e BABA, vella e motër, FTERRË e fteriotë.

            Jemi krenarë për historinë e lashtë të Fterrës, ashtu siç citoi Profesor Muzaferi. Bashkë me historinë e fshatit tonë që është e hershme, na jepet e drejta të mendojmë edhe për trimërinë e shfaqur në tërë këtë histori, për patriotizmin  si bashkëshoqërues në jetën e fshatit tonë. Vazhdimësia e patriotizmit në luginën tonë të Fterrës, ka qënë e përhershme. Të parët tanë, për të mbrojtur fshatin kanë luftuar në çdo situatë. Kështu e kanë njohur kohërat, kështu e ka përshkruar edhe historia, kështu i ka përjetësuar vetë populli në folklor bëmat e tij. Fitorja morale e ka ndjekur gjithmonë atë, sepse për herë ka qënë e ndezur dëshira për liri, që ka motivuar çdo përpjekje pa bërë llogari për sakrificat. Edhe kur vendi ynë ishte nën pushtimin Otoman, për lirinë fteriotët luftuan edhe kur u ndodhën të vetëm. Rënia në luftën për liri e jo pak bashkëfshatarëve tanë, është tregues i heroizmit dhe patriotizmit.

            Fterra e sotme krenohet për bijtë dhe bijat e të gjithë brezave, për patriotizmin dhe kulturën e tyre, për traditën, për solidaritetin dhe vëllazërimin e përhershëm në fshat e në fqinjë, për vyrtytet e larta në çdo periudhë.

            Patriotizmi që në shqip është baraz - atdhetarizëm , ka qënë thelbi shpirtëror i popullit të Fterrës sonë. Kjo është shprehur në faktin se fteriotët në radhë të parë kanë dashur fshatin e tyre dhe në kohë paqeje,dhe në kohë lufte. Është e natyrshme që koha e paqes është më e gjatë se çdo periudhë lufte. Dhe të parët tanë e kanë shprehur këtë në çdo kohë, sepse gjithmonë kanë dashur vendlindjen e tyre, kanë dashur njërëzit e tyre, kanë dashur e respektuar njëri-tjetrin, kanë nderuar e respektuar njeriun.

            Megjithëse burimet ekonomike të fshatit kanë qënë të pakta dhe e bënin të vështirë këtu jetesën, megjithëse kjo i detyronte fteriotët të shkonin në qytete e zona më të mira ekonomike e jetese, megjithëse emigronin deri në vende të ndryshme të botës, përsëri e ruajtën dashurinë për Fterrën. Me sa dimë ne, emigracioni në fshatin tonë ka filluar rreth viteve 1850. Fillimisht kanë shkuar jo pak, madje disa e kanë lënë jetën edhe jashtë Fterrës. Një pjesë ndërtuan jetën atje ku shkuan. Dimë që në Turqi ka edhe sot fteriotë të njohur përveç disave që gati pas dy shekujsh e kanë humbur identitetin Fterrë. Karakteristika kryesore e atij kurbeti ishte që pjesa më e madhe e linin familjen në Fterrë dhe venin e vinin pranë saj.

            Me formimin e shtetit shqiptar më 1912 e gjer në vitet 1930-1940, emigracioni erdhi duke u pakësuar, derisa në shtetin monist u ndalua tërësisht. Në periudhën deri në vitin 1990, fteriotët tanë u larguan nga fshati, duke u vendosur kryesisht në Vlorë, Sarandë e Tiranë, ku ngritën familjet e tyre. Dhe megjithëse punonin e jetonin larg Fterrës me detyra të ndryshme, asnjëherë nuk u ndanë nga fshati. Duhet përmendur gjithashtu që deri në vitet 40-të një pjesë e fteriotëve që punonte ne fshatra dhe qytete të tjera, familjet i mbanin në fshat.

            Pas viteve 90, në kushtet e demokracisë pluraliste , përsëri u zhvillua emigracioni. Kështu aktualisht bij e bija të fshatit tonë ose të fteriotëve që banojnë në Tiranë, Sarandë, Vlorë e gjetkë, kanë emigruar kryesisht në Greqi, Itali e pak në shtetet e tjera te Evropës, e jo pak deri në Amerikë e Kanada. Karakteristika e këtyre është se edhe këta janë të lidhur ngushtë me fteriotët e Fterrës tonë. Ata edhe në këtë festë shpirtërisht jetojnë me ne.   Shembujt e dashurisë për Fterrën e fteriotët janë të shumta.. Për ilustrim përmendim vetëm pak. Fiqiret Shehu ka ikur në Amerikë nga Fterra në moshën 17 vjeç dhe punoi e jetoi në New Jerse. Por në moshën 83 vjeç, para se të vdiste, la amanet që hiri i trupit të tij të hidhet në det afër Fterrës. Shumë fteriotë të tjerë si Niazi Zhupa , Ile Zeneli e deri dhe mosha të reja si Pullumb Shkurti, kanë kërkuar që trupi i tyre të prehet në vorrezat e Fterrës. Të tjerë dashurinë për fshatin e kanë shprehur në forma të ndryshme. Ibrahim Shehu, kur iku nga Fterra në Tiranë në vitet 20-30, fëmijve u vuri mbiemrin Fterra, si Liri Fterra, Zija Fterra, Fiqret Fterra etj. Ose një pjesë e fisit të Hadere i vendosur në Shkodër në vitet 20-30, ruan dhe sot mbiemrin e vet dhe e thonë edhe tani me krenari që jemi nga Fterra. Dashuria për fshatin e për njëri-tjetrin, dashuria për punën, dashuria për dijen, dashuria për krahinën është nje shprehje e hershme e patriotizmit të fteriotëve. Shembull i këtij patriotizmi është edhe takimi i sotëm.

            Dashuria për Fterrën e për njëri-tjetrin, lidhjet që kemi patur fterioti me fteriotin, ka bërë që në fshatin tonë të mos zhvillohen disa fenomene negative si: PREJA DHE GRABITJA (formë përvetësimi e pasurisë së tjetrit që kryhej me vetgjyqësi në Labëri).

KUSARIA (sa dhe dyert liheshin pa çelsa)

VËLLAVRASJA ( nuk është njohur në asnje periudhë paqësore apo luftarake)

Në Fterrën tonë nuk ka pasur asnjëherë HASMËRI. Fterioti e ka dashur fteriotin, urtësia dhe mirësia për njëri-tjetrin kanë qënë e janë në shpirtin e tij. Profesor Ismet Elezi thekson në veprën e tij E drejta zakonore e Labërisë, se në Fterrë ka qënë e zhvilluar vëllamëria dhe motërmia e trashëguar që nga koha e Ilirëve, ku palët ishin të detyruara të ndihmonin njëri-tjetrin në çdo të keqe e fatkeqësi. Në të gjitha periudhat, duke qënë konseguent në zbatimin e ligjit të shtetit dhe të shoqërisë, fteriotët me punën dhe sjelljen e tyre kanë lartësuar emrin e Fterrës sonë që na ka lindur.

            Si çdo fshat dhe Fterra ka traditat e saj. Ajo është dalluar për atdhetari  dhe në çdo luftë që është bërë, në krahinë e në Shqipëri, ka pasur pjesën e saj të lavdërueshme.

            Në shekullin e kaluar njihen disa nga luftërat guximtare të krahinës. Në këto luftëra kanë qënë jo pak fteriotë. Kështu, kanë qënë pjesëmarrës aktivë në kryengritjen e TANZIMATIT më 1847 kundër taksave të rënda dhe rekrutimit ushtarak të detyrueshëm për llogari të Perandorisë Turke. Kontribut te shquar ka dhënë në këtë kryengritje dhe komandanti i çetës së Fterrës LAZO KOFINA i parë, i cili njëkohësisht ishte edhe këshillëtar i ngushtë i Gjolekës. Turqit e shtypën kryengritjen, Lazo Kofinën dhe Hasan Luçin i kapën të gjallë dhe i internuan në Stamboll, por fteriotët edhe pas kësaj nuk u nënështruan. Kuptimplote, jo vetëm për Lazo Kofinën e parë, por për të gjithë fteriotët, janë vargjet :

...O more Lazo Kofina

            Shumë andra të ka linja,

pse ske prurë dhe ti sqima..

Nuk prure lule e sqima, dmth grada. Ata që ju nënështruan turqve u kthyen me salltanete, ndërsa fteriotët që nuk ju nënështruan, nuk morën grada e pozita.

Fshati ynë mbështeti aktivisht ngritjen e Flamurit të Pavarësisë më 1912 dhe qeverinë e Ismail

Qemalit. Me 14 dhjetor 1912 ngrihet edhe ne Fterrë Famuri shqiptar tek ulliri pranë shkollës së vjetër.

Rezistenca e fteriotëve ishte aktive edhe kundër andartëve grekë në vitet 1913-1914, pavarësisht se fshati u dogj, familjet u detyruan të ikin në Vlorë e për rreth saj. Në këto luftime nga Fterra u vranë gjashtë veta : Halil Dhuli, Muço Mato, Muço Gjoni, Mato Zhupa, Adem Gjoni dhe Lame Mehmeti dhe u plagosën pesë veta : Nuredin Kofina, Azis Mehmeti, Huso Zhupa, Mato Dusha dhe Hysen Maçi.

     Me pjesëmarrje aktive nderoi veten Fterra jonë

në Luftën e Vlorës më 1920 me çetën e saj me 48 burra nën drejtimin e komandantit XHAFER SHEHU . Në këtë luftë fteriotët treguan trimëri të veçantë dhe qëndruan në Vlorë deri në çlirimin e plotë të qytetit. Në këtë çetë të Fterrës bënin pjesë: Xhafer Shehu, Xhafer Mato, Jashar Mato, Adem Lona, Xhevdet Braho, Mustafa Mehmeti, Ismail Bezhani, Tahsin Elezi, Asllan Brinja, Huso Zhupa, Esheref Mita, Nimet Mita, Shaqo Mita, Naim Zani, Ago Dusha, Mato Dusha, Kamber Brinja e të tjerë. Dhe në ndihmë të tyre Jahja Mato, Shefqet Shkurti, Dervish Shkurti, Ismail Haxhiu, Zilfo Malo, Kadri Gjoni, Xhafo Brinja, Mustehak Çallo, Xhemil Mehmeti, Avdul Mita etj.

Edhe në vitin 1924 fteriotët mbështetën qeverinë e Fan Nolit. Si shpërblim i këtij qëndrimi në janar 1925 forcat bashibozuke të Hysni Demës bastisën fshatin, rrahën dhe torturuan shumë fshatarë. Dy bashkëfshatarët tanë u internuan, Tahsin Elezi në Krujë dhe Ismail Bezhani në Gjirokastër.

Patriotizmin populli i Fterrës e ka demotruar në çdo kohë, në paqe dhe në luftë. Por patriotizmin në shkallën më të lartë populli i Fterrës e ka treguar në Luftën e Madhe Antifashiste Nacionalçlirimtare.

Pushtimi i atdheut është si tu rrëmbesh syve dritën. Dhe kur i vidhet syrit drita, terri merr në sundim çdo gjë. Thirrja çdo bir i këtij vendi të bëhet një ushtar i lirisë, intelektualëve dhe djemve të thjeshtë të Fterrës u dha dritë e shpresë që në shtator 1940, kur Hiqmet Dusha, i ardhur si mësues në Fterrë, në fjalën e tij me rastin e 28 - vjetorit të Pavarësisë theksoi: Populli dhe rinia shqiptare nuk e durojnë dot robërinë, nuk i durojnë dot të huajt në vatrat tona, për liri e pavarësi populli ynë ka derdhur shumë gjak dhe po ta lypë nevoja do të derdhë përsëri. Dhe i pari që u vu në krah të udhëheqësve të luftës në krahinën tonë, Mustafa Matohitit, Memo Metos, Birçe Sinamatit etj. Ishte HIQMET DUSHA.  

Thirrja e patriotëve komunistë të 8 Nëntorit 1941, që, çdo bir i kërij vendi të jetë ushtar i luftës për një Shqipëri të lirë e Demokratike, që në Fterrë e dërgoi Nimet Mita nga zona e Vlorës për Hiqmet Dushën, ngjalli gezim tek rinia dhe populli i Fterrës.

Më 27 qershor 1942 në Fterrë u hodhën bazat e organizimit politik e ushtarak me krijimin e Këshillit Nacionalçlirimtar me kryetar patriotin Mehmet Çallo dhe njësitin e parë guerril të Fterrës, ku i deleguari i posaçëm ishte Bedri Spahiu. Në çetë u regjistruan 21 vetë, ndërmjet tyre : Shuquri Sadikaj,

Dervish Shkurti, Adem Lona, Fuat Mato, Pasho Zhupa, Mustehak Çallo, Nuri Mita, Veip Mero, Zihni Mero, Malo Malaj, Razip Gjoni, Kamber Brinja, Rufet Ruko etj. Komandant i parë i çetës u caktua Lazo Kofina, nënkomandant Muhedin Haderi, përgjegjës politik Hiqmet Dusha dhe zëvendës Shaban Mita. Më pas një pjesë kaluan në formacionet partizane. Radhët e çetës u shtuan me Mehmet Dushën, Safet Memin, Bilal Dushën, Eqerem Kofinën, Ismet Elezin, Dilaver Shkurtin, Result Mitën, Halil Maton, Lutfi Dushën, Nafiz Bezhanin, Veli Mehmetin, Osman Memin, Bektash Gëdon, Fuat Brinjën, Nevzat Brinjën, Nazmi Brinjën, Safet Gjonin, Damo Gjonin, Uzeir Shkurtin, Sinan Rukon, Axhem Shkurtin, Naxhi Zhupën, Remzi Brahon, Sefto Gjonin, Sami Kofinën, Shefqet Brinjën, Shuquri Shkurtin, Ahmet Haxhinë, Nejazi Zhupën, Bexhet Brinjën, Levend Gjonin, Azem Gjonin, Hetem Malon, Bastri Dautin, Hivzi Kofinën, Azem Çelin, Lavdosh Zani, Mezan Shkurti, Halil Hizmo, Hamza Mehmeti, Sadik Mehmeti, Selim Avreci, Muhamet Malo si dhe këshillëtarët Lame Xhama, Neim Zani, Belul Brinja, Sherif Dusha, Shefqet Shkurti, Zilfo Malo, Xhevdet Kofina, Qazim Gjoni, Qemal Mehmeti,etj. Çeta e Fterrës u bë në të vërtetë burim i rëndësishëm për përgatitjen dhe dërgimin e vullnetarëve në çetat dherepartet partizane.

Nuk mund të lëmë pa theksuar 27 janarin 1943, ku çeta e Fterrës, në koordinim me çetat e tjera të krahinës, sulmuan postbllokun e Borshit, ku mbeti i vrarë dëshmori i parë i Fterrës dhe i rinisë së Kurveleshit, trimi 16 vjeçar FUAT MATO. Në pranverë 1943, çeta e Fterrës Fuat Mati, u bashkua gatalionin Ismail Hakiu

Për pjesëmarrje në Luftën Antifashiste kundër okupatorëve, djemtë e Fterrës dhanë shembullin e parë. Nga fshati ynë, gati 100 shtëpi, morën pjesë në repartet e rregullta partizane 45 vetë, duke përfshirë edhe dy vajza, Shaze Mita dhe Naxhije Mato, pa përmendur këtu pjesëtarët e tjerë të çetës vullnetare në fshat, si dhe shumë burra të tjerë të armatosur , të cilët merrnin pjesë direkt në luftime, shumë gra e vajza e çobanë të staneve, të cilët ndihmuan partizanët me ushqime, veshëmbathje, strehim etj. Populli i Fterrës i plotësoi me nder detyrimet si pjesëtar aktiv në Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare. Nderi më i madh u takon në radhë të parë dëshmorëve Hiqmet Dusha, Turhan Mato, Fuat Mato, Osman Memi, Azem Çeli e Shaqo Mita, të cilët dhanë jetën për mëmëdhenë. Është rasti të kujtojmë ata partizanë që nuk jetojnë më, si Mehmet e Bilal Dusha, Iljaz Kofina, Shuquri Sadikaj, Bektash Gëdo, Ahmet Haxhiu, Mustehak Çallo, Bexhet Brinja, Muho Zhupa, Damo e Sefto Gjoni, Rufet Ruko, Razip Gjoni, Naxhije Mato, Ali Dukagjini, Remzi Braho, Halil Mato, Uzeir Shkurti, Nimet Mita etj.

Pra, si konkluzion, fteriotët përherë janë radhitur në anën e progresit. Kjo frymë progresi, këto tradita të patriotizmit, ne paqe dhe në luftë, u panë qartë edhe në kthesën e madhe të viteve 1990-91 me vendosjen e demokracisë në Shqipëri, kur të gjithë bijtë e Fterrës morën krahun për liri e demokraci të vërtetë . Përqafimi i demokracisë pluraliste në Fterrë e nga të gjithë fteriotët tanë, kudo që jetojnë e punojnë, është një shprehje dhe kuptim i drejtë i progresit ekonomik e social të vetë fshatit tonë e të çdo fterioti si individ.

Në përfundim të këtij kumtimi modest, dëshiroj të tërheq vemendjen e të gjithë të pranishmëve, që, eshtë ne nderin tonë, në dinjitetin e sejcilit, që të respektojmë traditat tona patriotike, vendlindjen tonë - Fterrën e dashur. Sot, sigurisht, secili mund të shkojë të punojë e të ndërtojë jetën materiale aty ku ka mundësi e i bëhet më mirë, por kudo që të jemi e të punojmë, traditat e mira le ti ruajmë përherë.

Le të nderojmë e respektojmë traditat tona më të mira

Dilaver SHKURTI

Nr.16 tetor, 1999

TË GJITHË FTERIOTËT

U LIDHËN ME LUFTËN PËR LIRI

-         Intervistë me Safet Memin,

figurë e shquar për Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare në Fterrën tonë

Pyetje: Ju kini qënë një nga figurat e shquara të Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare, që në fillimet e saj. Ku i gjetët frymëzimet e para që përqafuat idetë e luftës për një Shqipëri të lirë dhe demokratike?

Përgjigje: Në vitin 1941 punoja në Tiranë në farmacinë e gjirokastritit Fadil Kotoni. Në këtë farmaci vitin Muhamet e Nebahet Bakiri. Muhameti ishte gjimnazist, ndërsa Nebaheti ishte mësusese. Nga këta u njoha edhe me Skënder Hajro dhe Ismail Hoxha. Krijuam besim tek njëri-tjetri dhe filluan të më jepnin edhe komunikata, që, dhe unë si ata, i shpërndaja. Kur mësuan se nga fshai im, Fterra, kishte xhandarë, më sugjeruan që të bisedoja me ta. Dhe unë bisedova me Zenel Shkurtin, me Arif Mitën, Vesel Haderin që vinte shpesh nga Shkodra në Tiranë. Kështu vetiu unë isha futur në grupin e atyre që luftonin për lirinë e Shqipërisë. U binda me shumë për këtë, kur në natën e 15 qershorit 1941 u arrestova nga fashistët, ku më mbajtën një muaj e gjysëm. Me ndërhyrjen e pronarit, Fadil Kotonit, më liruan. Pas kësaj pronari më dërgrgoi të punoja në farmacinë e tij në Vlorë.

      Shokët e Tiranës më thanë që në Vlorë të lidhesha me Mynyr Xhindin dhe Kleo Bezhanin. Dhe në Vlorë punkva po në farmacinë e Kotonit. Pastaj në Himarë në farmacinë e Abdyl Gjokës nga Borshi. Këtu u lidha me Findia Veizin, Fane Veizin dhe Vasil Neranxin. Detyrë e veçantë ishte të luftohej dhe influenca greke duke i bërë njerëzit që të luftonin kundër pushtuesit fashist. Në qershor 1942 shkova në Kuç ku gjeta Mynyr Xhindin, që ishte përgjegjës politik, i cili më ngarkoi me detyrë që të shkoja në  fshatin tim, në Fterrë. Atje, më tha Myniri, do të lidhesh me Hiqmet Dushën, Lazo Kofinën e Shaban Mitën.

      Në Fterrë terreni ishte i përgatitur. Hiqmeti kishte bërë punë të madhe. Në ato ditë kishte vajtur dhe Bedri Spahiu nga Qarkori i Gjirokastrës. Tek Kroi i Bedrinit ishte krijuar dhe Çeta e Fterrës me komisar Hiqmet Dushën dhe me komandant Lazo Kofinën e zëvendëskomandant Muhedin Haderin. Ndërsa përgjegjës ushtarak u caktua Dervish Shkurti.

      Pyetje: Mund të na tregoni për veprimtarinë konkrete të çetës së  Fterrës?

      Përgjigje: Çeta e Fterrës ka marrë pjesë në disa luftime bashkë me forcat partizane dhe çetat e tjera për rreth. Është e përmendur lufta në Borsh në janar të vitit 1943, pjesëmarrja disa herë në luftën në Breg të Borshit, në Kala të Borshit, apo deri në Muzinë. Është e përmendur pjesëmarrja e saj në luftën e Gjormit. Çeta e Fterrës u dërgua në Portopalermo e Sarandë për të marrë pjesë në dorëzimin e kapitullimit të Italisë.

      Pjesëmarrja e çetës së Fterrës në luftë që kur u krijua e deri në çlirimin e vendit tonë, ka qënë e përherëshmë edhe për faktin se Fterra ndodhej midis dy zonave: të Kurveleshit dhe Bregdetit. Fterra  ishte portë e Kurveleshit dhe një pozicion i dominueshëm ushtarak për forcat partizane, për forcat e ushtrisë Nacionalçlirimtare. Ndaj Fterra ka patur gati përherë partizanë veçanërisht nga brigadat: e 5-të, e 6-të, e 12-të e të tjera. Kështu Fterra ishte dhe një bazë përshtatshme e Luftës. Kjo ishte njëherazi dhe një arsye më shumë që në Fterrë të kishte gjithnjë partizanë dhe gati të gjitha familjet fteriote të ishin baza të asaj lufte.

      Pyetje: Cilët ishin në ato vite figurat e Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare që erdhën në Fterrë?

      Përgjigje: Në Fterrë, në qershor të vitit 1942 erdhën si të deleguar të Qarkut Bedri Spahiu dhe Mustafa Matohiti që morën pjesë dhe në krijimin e Çetës së Fterrës dhe të Këshillit Nacionalolirimtar të Fterrës.  Në janar të vitit 1943, në natën e zezë të janarit, në ceremoninë e varrimit të Fuat Matit, erdhi dhe foli Memo Meto oratori.

      Në dhjetor të vitit 1943 erdhi dhe një kompani e Brigadës së Parë, me Tuk Jakovën, i cili ishte komisar i kësaj brigade. Në këtë kohë shkuan me këtë brigadë 6 djem fteriotë. Fteriotë kanë qënë partizanë kryesisht në Brigadën e 1-rë, 8 ë, të 16-të dhe të 19-të.

      Gjatë operacionit të dimrit 1943-44, në fshatin tonë kanë ardhë të deleguar nga Qarku Haki Toska, së bashku me Memo Meton.

      Pyetje: Po figura të Ballit kanë ardhë në Fterrë?

      Përgjigje: Kanë ardhë dhe disa figura të Ballit, por që nuk gjetën mbështetje. Por dua të theksoj se të gjithë i pritëm me korrektesë. Të gjithëve u treguam me gjakftohtësi vendosmërinë tonë, se Fterra ishte lidhur me partinë e me luftën dhe as nuk mundej e as nuk kishte pse kethehej me pushtuesin dhe me Ballin. Të gjithë siç erdhën ikën.. Fterra ruajti unitetin e vet. Fterra. ndryshe nga fshatrat e tjera, nuk pati asnjë të pushkatuar politik dhe asnjë bashkëpunëtor me pushtuesit e huaj.

                  Pyetje: Ju thatë se Fterra diti të ruaj unitetin. Si e shpjegoni ju këtë fakt?

      Përgjigje: E para, fteriotët historikisht kanë qënë të lidhur ngushtë njëri me tjetrin. Tradita e Fterrës ka qënë bashkimi e vëllazërimi me njëri-tjetrin.  Dhe, së dyti për unitetin e ruajtur në Fterrë gjatë Luftës, meritën e parë e ka mësuesi dhe komisari me vlerë Hiqmet Dusha, i cili ishte që në fillimet e luftës për liri, përgjegjës politik për Fterrën. Nga qershori, kur Hiqmeti doli partizan e deri në dhjetor, përgjegjës politik u caktua Mehmet Dusha. Ndërsa në dhjetor 1943, kur Mehmei u caktua komisar i batalionit Dishnica, dhe deri sa u çlirua Shqipëria, përgjegjës politik dhe përgjegjës pushteti u caktua Safet Memi Jo vetëm ne, por të gjithë fteriotët ushqenin lidhje e vëllazërim për njëri-tjetrin.

Nr. 29 gusht, 2002

TË BASHKUAR DJE NË LUFTË  DHE SOT NË PAQE

 Lufta Antifashiste Nacionalçlirimtare ishte epopeja më e lavdishme në historinë e re të popullit shqiptar.

Pjesëmarrja aktive në këtë luftë për liri, pavarësi kombëtare e demokraci, paraqet disa karakteristika kryesore edhe për popullin tonë të fshatit të Fterrës, si pjesë përbërëse e Labërisë.

Së pari, tipari themelor ka qënë shpërthimi i patriotizmit masiv të popullit e të rinisë së Fterrës. Ky patriotizëm u shpreh me aktin heroik të dëshmorëve të Fterrës, që dhanë jetën për liri Hiqmet Dusha, Turhan Mato, Fuat Mato, Osman Memi, Azem Çeli e Shaqo Mita. Gjithashtu, ndjenjat e atdhedashurisë u shfaqën fuqishëm me pjesëmarrjen e fteriotëve nga 100 shtëpi 45 partizanë në radhët e brigadave të Ushtrisë Nacionalçlirimtare, mbi 50 të tjerë në aksionet vetëmbrojtëse të çetës së fshatit, në aktivizimin e dhjetra të rinjve, të grave etj. në organizatat antifashiste të rinisë, të gruas, të Frontit Nacionalçlirimtar etj.

Së dyti, këto ndjenja të larta të atdhedashurisë së fteriotëve nuk ishin rastësi, por vazhdimësi e trashëgimisë të së kaluarës, e luftrave gjatë shekujve e sodimos të viteteve 1914 e 1920 kundër pushtuesve të huaj. Traditat luftarake dhe trimëria u ngritën në shkallën më të lartë pikërisht gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare.

Së treti, faktori vendi-mtar që përcaktoi pjesëmarrjen e gjerë të popullit të Fterrës dhe shpirtin e lartë të sakrificës në luftën për liri e pavarësi kombëtare, kundër pushtuesve fashistë dhe bashkëpunëtorëve të tyre, ka qenë forcimi i unitetit të fshatit gjatë gjithë periudhës së luftës.  Për këtë merita të veçanta i takojnë aktivistit të shquar, ish mësuesit të fshatit, dëshmorit Hiqmet Dusha, dhe, pas rënies së tij dëshmor (1943) veteranit Safet Memi, si dhe kontributit të të gjithë aktivistëve të Lëvizjes Nacional-çlirimtare, mënçurisë të krejt popullit të Fterrës, i cili vuri mbi gjithçka idealet dhe interesat e luftës çlirimtare.

Me këtë unitet të fuqishëm, populli i Fterrës iu kundërvu përpjekjeve të kapitenit Ismail Golemi në mars 1943 dhe disa krerëve të Ballit Kombëtar në korrik 1943, të cilët synonin ti tërhiqnin pas tyre, por në fakt asnjë fteriot nuk shkoi me ta.

Natyrisht kur flitet për unitetin e popullit të Fterrës, nuk mohohet ekzistenca e pikëpamjeve të ndryshme ose e veprimeve të individëve të veçantë që tregonin lëkundje në çaste të caktuara. Por, këto, asnjëherë nuk e prishën unitetin e popullit të Fterrës, unitet që e karakterizon edhe në kohën e tanishme.

Së katërti, megjithëse Fterra u dogj e u shkatërrua nga operacionet e vazhdueshme të pushtuesve të huaj nazifashistë, ajo vazhdimisht tregoi solidaritet të madh me forcat partizane, duke i ushqyer e strehuar brigatën I, V, VI, VIII, XII etj. Populli e ndau kafshatën e gojës bashkë me partizanët. Gratë e fshatit përgatitnin veshëmbathje dhe furnizonin luftëtarët me bukë e me municione. Nuk kishte kufi midis popullit dhe forcave partizane, por së bashku i gjeje kudo, në front e në prapavija. Dashuria për lirinë ishte e pandarë nga dashuria e kujdesi për partizanët, për luftëtarët e lirisë.

Së pesti, populli i Fterrës gjatë gjithë periudhës së luftës forcoi bashkëpunimin e bashkëveprimin me forcat territoriale dhe me tërë popullin e Kurveleshit, duke marrë pjesë së bashku në aksione të ndryshme dhe duke ndihmuar njëri-tjetrin si shokë e vëllezër të pandarë. Uniteti i popullit të Kurveleshit u shpreh edhe në vendimin e Këshillit Antifashist të Krahinës më 23 janar 1943, për bashkimin e popullit të Kurveleshit, kundër përçarjeve e hasmërive, për pajtimin e gjaqeve.

Ai bashkim që karakterizoi popullin e Fterrës në Luftën çlrimtare deri në fitoren historike të 29 nëntorit 1944, ai e karakterizon edhe tani për ndërtimin e demokracisësë së vërtetë dhe përparimin e shoqërisë.

                                                              Prof.Dr. Ismet ELEZI

Nr.19 prill, 2000